صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر که در حال حاضر ۲۳۲ هزار بازنشسته، بازمانده و ازکارافتاده را تحت پوشش دارد، در مجموع 3 میلیون و ۳۵۸ هزار نفر به عنوان اعضای این صندوق محسوب شده که ۲ میلیون نفر آنان بیمهشده فعال محسوب میشوند. این آمارها ضریب پشتیبانی این صندوق را در وضعیت نسبتا مطلوب نشان میدهد.
به گزارش تأمین ۲۴، براساس دادههای آماری صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، از مجموع ۲۳۲ هزار گروه مستمریبگیران صندوق ۱۱۳ هزار و ۷۸۸ نفر مستمریبگیر بازنشسته، ۱۰۶ هزار و ۱۵۰ نفر بازماندگان و ۱۲ هزار و ۹۴۱ نفر از کارافتاده به شمار میروند. این افراد به عنوان مستمریبگیران از این صندوق خدمات دریافت میکنند در حالی که حدود ۲ میلیون نفر هم بیمهپرداز محسوب میشوند.
صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر به عنوان یکی از نهادهای مهم نظام تأمین اجتماعی در ایران، نقش حیاتی در تحت پوشش قرار دادن جمعیت قابل توجهی از فعالان بخش کشاورزی و جوامع روستایی و عشایری دارد. براساس آخرین دادههای منتشر شده کل اعضای صندوق بیش از 3 میلیون و ۳۰۰ هزار نفر به حساب میآیند که این عدد نشاندهنده وسعت پوشش این صندوق و دامنه مسئولیت آن در قبال جامعه هدف است.
همچنین بیمهشدگان فعال با جامعه آماری ۲ میلیون نفر، این گروه، جمعیت شاغل و فعالی هستند که با پرداخت حقبیمه، منابع مالی جاری صندوق را تشکیل میدهند. حال در چنین شرایطی ضریب پشتیبانی این صندوق به نوعی نسبت به دیگر صندوقها در شرایط مطلوبی قرار دارد.
تحلیل وضعیت مالی و ضریب پشتیبانی
یکی از کلیدیترین شاخصها برای سنجش سلامت مالی هر صندوق بازنشستگی، ضریب پشتیبانی است. این ضریب نشان میدهد، به ازای هر یک مستمریبگیر، چند بیمهشده فعال وجود دارد که هزینههای مربوط به آنها را تأمین میکنند. هر چه این عدد بالاتر باشد، نشان از وضعیت مالی باثباتتر و سالمتری دارد.
محاسبه ضریب پشتیبانی صندوق بیمه کشاورزان با استفاده از آمارهای ارائه شده نشان میدهد، در حال حاضر این صندوق از ضریب پشتیبانی ۸.۶ برخوردار است یعنی به ازای هر ۸.۶ بیمهشده فعال یک نفر در قالب مستمریبگیران و بازنشستگان از این صندوق خدمات مستمری دریافت میکنند.
اگرچه در مقایسه با سایر صندوقها ضریب پشتیبانی ۸.۶ برای این صندوق، در شرایط کنونی نسبتاً مطلوب ارزیابی میشود. دلایل نسبتاً مطلوب بودن آن جمعیت جوان از مهمترین علتها است زیرا جامعه هدف این صندوق شامل کشاورزان، روستاییان و عشایر عموماً از ساختار جمعیتی جوانتری برخوردارند.
همچنین ورود مستمر بیمهشدگان جدید که به احتمال قوی ورود اعضای جدید به صندوق همچنان ادامه دارد، این موضوع هم یکی دیگر از دلایل جوان بودن صندوق و ضریب پشتیبانی نسبت مطلوب به شمار میرود. باید این روند جذب بیمهشدگان تداوم داشته تا بتواند ماندگاری، پایداری و حفظ ضریب پشتیبانی را در برنامههای خود داشته باشد.
هشدارها و چالشهای آینده
اگرچه صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان در شرایط مطلوبی قرار دارد اما هشدارها و چالشهای آینده میتواند گریبان این صندوق را نیز بگیرد به طوری که روند نزولی بیمهشدگان جدید شاید مهمترین چالش باشد، زیرا با گذشت زمان و بازنشسته شدن نسل فعلی بیمهشدگان فعال، این ضریب به طور حتم کاهش خواهد یافت.
پیر شدن جمعیت که چالش همه صندوقهای بازنشستگی است، برای این صندوق نیز به عنوان یک مشکل جدی خواهد بود، همانطور که تجربه سایر صندوقها نشان داده، با افزایش امید به زندگی و کاهش نرخ باروری، ساختار جمعیتی به سمت سالخوردگی حرکت میکند.
یکی دیگر از هشدارها برای چنین صندوقهای جوانی چالش اشتغال در بخش کشاورزی است، هرگونه کاهش در اشتغال پایدار در بخش کشاورزی میتواند به طور مستقیم بر تعداد بیمهشدگان فعال و در نتیجه بر این ضریب تأثیر منفی بگذارد.
صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر در حال حاضر با ضریب پشتیبانی حدود ۸.۶، در مقایسه با بسیاری از صندوقهای مشابه، از سلامت نسبی برخوردار است. این امر فرصت ارزشمندی را در اختیار مدیران و سیاستگذاران قرار میدهد تا با اجرای برنامهریزیهای بلندمدت و راهبردهای اصلاحی همانند سرمایهگذاریهای سودآور، افزایش بهرهوری و متنوعسازی منابع درآمدی، این صندوق را برای مواجهه با چالشهای جمعیتی آینده تقویت کنند.
البته باید گفت، حفظ این مزیت نسبی نیازمند عزم ملی و مدیریت هوشمندانه منابع است تا این قشر زحمتکش جامعه بتوانند از آرامش خاطر در دوران بازنشستگی برخوردار باشند.
بحران در صندوقهای بازنشستگی ایران
براساس آخرین دادههای آماری در ایران، ۱۸ صندوق بازنشستگی همچون سازمان تأمین اجتماعی، صندوق بازنشستگی کشوری، صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر، صندوق تأمین اجتماعی نیروهای مسلح، صندوق بازنشستگی کارکنان بانکها و دیگر صندوقها فعالیت دارند.
وضعیت کلی این صندوقها عموماً بحرانی یا در آستانه بحران ارزیابی میشود. مهمترین مشکل مشترک بین آنها، کاهش شدید ضریب پشتیبانی است، زیرا در حال حاضر میانگین ضریب پشتیبانی کل صندوقهای کشور به حدود ۲.۵ رسیده است. این به آن معناست که به طور متوسط، از هر ۱۰ بازنشسته، تنها ۲۵ نفر شاغل از آنها حمایت مالی میکنند. این عدد در برخی صندوقها مانند صندوق بازنشستگی کشوری به مرز زیر یک رسیده است.
دیگر مشکل و چالش این صندوقها کسری بودجه ساختاری است، بسیاری از این صندوقها قادر نیستند تنها از محل حق بیمههای وصولی، هزینههای مستمری بازنشستگان را پرداخت کنند و برای جبران کسری، نیاز به تزریق بودجه دولتی یا فروش داراییها دارند.
همچنین جمعیتشناسی نامتوازن به عنوان یکی از مهمترین مشکلات صندوقهای بازنشستگی و بیمهای در ایران محسوب میشود، زیرا جامعه ایران در حال گذار به سمت سالخوردگی رفته است، یعنی نسبت بازنشستگان به سرعت در حال افزایش و نسبت جمعیت فعال در حال کاهش است.
جایگاه صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان در بین ۱۸ صندوق بازنشستگی
صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر در مقایسه با بسیاری از صندوقهای دیگر از وضعیت به مراتب بهتری برخوردار است. وضعیت نسبتاً باثبات یکی از معیارهای اصلی است زیرا با داشتن ضریب پشتیبانی ۸.۶، این صندوق در یک وضعیت قویتر و با ثباتتر قرار دارد. این یعنی منابع ورودی یعنی حقبیمههای پرداختی بیمهشدگان فعال نسبت به خروجی یعنی تعداد مستمری بازنشستگان در وضعیت بهتری است.
شکاف مثبت بین تعداد فعالان و بازنشستگان یک فرصت طلایی برای دولت و مدیران این صندوق ایجاد میکند تا با سرمایهگذاریهای مطمئن و بلندمدت، ذخایر مالی قدرتمندی برای سالهای آینده که نسل فعلی فعالان بازنشسته خواهند شد، ایجاد کنند.
همچنین خدمترسانی به یک قشر گسترده نیز از دیگر موقعیتهای مطلوب این صندوق است، زیرا صندوق بیمه اجتماعی در حال حاضر به بیش از 3 میلیون نفر از جامعه کشاورزی، روستایی و عشایری کشور خدمات بیمهای و اجتماعی ارائه میدهد که نشان از پوشش بسیار گسترده و حیاتی آن دارد.
در حالی که سیستم تأمین اجتماعی ایران به طور کلی با چالشهای جدی مالی و جمعیتی روبرو است، صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر به عنوان یک نقطه قوت و داستان موفقیت نسبی در این میان میدرخشد. با این حال، این وضعیت مطلوب، مستلزم هوشمندی مدیران در ذخیره کردن برای روزهای سخت آینده است تا از تبدیل شدن این صندوق به یکی دیگر از صندوقهای مشکلدار در دهههای آینده جلوگیری شود.