پیشگیری؛ اولویت درمان تأمین‌اجتماعی

به گزارش تأمین‌24 بسیاری از نظام‌های سلامت با تغییر رویکرد «سلامت‌محور» به‌ جایگزینی «درمان‌محور» شیوه‌های زندگی مبتنی بر زندگی سالم را مانند تغذیه مناسب، فعالیت ورزشی، داشتن خواب کافی، عدم استعمال دخانیات و سلامت روان، توصیه می‌کنند و برخی از کشورها برای ترویج زندگی سالم شهروندان و افراد جامعه خود برنامه‌ریزی‌های مناسبی را ارائه می‌دهند.

در کشور ما نیز اکنون برنامه‌های «سلامت‌محور» در اولویت برنامه‌های نظام سلامت قرار گرفته و علاوه بر برگزاری پویش‌های گوناگون بهداشتی و درمانی، انجام غربالگری برخی بیماری‌ها و سرطان‌های شایع در دستور کار قرار گرفته است. سازمان تأمین‌اجتماعی به‌عنوان نخستین خریدار خدمات درمانی و دومین ارائه دهنده درمان در کشور همواره در راستای اهداف راهبردی وزارت بهداشت حرکت می‌کند و درحال حاضر در بسیاری از مراکز درمانی تأمین‌اجتماعی خدمات مرتبط با غربالگری بیماری‌هایی مانند سرطان «کولون»، «برست» و «سرویکال» و فشارخون و دیابت ارائه می‌شود. باید توجه داشت برنامه‌های پیشگیرانه و اتخاذ سبک زندگی سالم، هنگامی می‌تواند از اقبال توجه مردم برخوردار شود که بستر فرهنگی لازم نیز فراهم شود. برای این منظور، ما نیازمند ارائه آموزش‌های مناسب و ارتقای سواد سلامت مردم هستیم. بر این اساس، سازمان تأمین‌اجتماعی در «طرح‌های بیست‌گانه تحول‌آفرین و توسعه‌ای» به موضوع فرهنگ‌سازی توجه کرده است. در بند نخست این طرح با عنوان «طرح پزشک خانواده، نظام ارجاع و حفاظت مالی» ملاحظه می‌کنیم که چهاردهمین مبحث، به موضوع «فرهنگ‌سازی، آموزش عمومی و ارتقای سواد سلامت بیمه‌شدگان» اختصاص دارد.

برنامه‌های فرهنگی آموزشی سازمان

به نقل از آتیه‌نو، یکی از مهمترین برنامه‌های حوزه فرهنگی آموزشی سازمان که در ارتقای سواد سلامت بیمه‌شدگان نقش مؤثری دارد، اقداماتی است که از سوی معاونت فرهنگی، اجتماعی و امور استان‌های سازمان انجام شده است. این معاونت طی سال‌های اخیر به‌منظور سلامت جامعه تحت پوشش و کاهش هزینه‌های سازمان، پیشنهاد اجرای دو عنوان طرح با موضوع‌های «فرهنگ‌سازی لازم در زمینه استفاده بهینه و مناسب بیمه‌شدگان از دارو» و «فرهنگ‌سازی در زمینه کاهش بیماری‌های فراگیر» را مطرح کرد که این طرح، پس از تصویب در هیأت مدیره در قالب برنامه عملیاتی، تحت عنوان «تدوین بسته فرهنگی ارتقاء سطح سلامت و ترویج مفاهیم درمانی برای بیمه‌شدگان» جهت اجرا به اداره کل فرهنگی و اجتماعی ابلاغ شد. همچنین تهیه بروشور، فیلم و کلیپ‌های اطلاع‌رسانی در زمینه بیماری‌های شایع مانند قلبی عروقی، فشار خون، قند خون، ریه، کووید ۱۹، افسردگی و نحوه استفاده از دارو از دیگر اقدامات این معاونت برای ارتقای سواد سلامت شرکای اجتماعی به‌شمار می‌رود. علاوه بر آن تولید محتوا و برنامه‌های‌ آموزشی در زمینه مراقبت و نگهداری سالمندان از سوی این معاونت تهیه شده است.

همچنین معاونت فرهنگی تأمین‌اجتماعی در سال‌های اخیر کتابی را با عنوان «راهنمای جلوگیری از حوادث ناشی از کار در صنعت ساختمان» برای نخستین‌بار در کشور منتشر کرده و آموزش ایمنی و پیشگیری از حوادث ساختمانی را با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در تمامی استان‌های کشور برگزار کرده است.

آموزش به خانواده‌ها

تأمین‌اجتماعی دارای بیش از ۳۰۰ مرکز درمانی سرپایی است و در همه این مراکز خدمات مامایی ارائه می‌شود. واحدهای مامایی مراکز بسیار در دسترس خانواده‌ها برای دریافت مشاوره‌های سلامت به‌شمار می‌رود. ارائه این خدمات به‌ویژه در شرایط کنونی جمعیت کشور که ضرورت توجه به فرزندآوری وجود دارد، حائز اهمیت است و با توجه به اجرای قوانین «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» و «سیاست‌های کلی جمعیت» در سطح کشور، می‌توان گفت ماما، بازوی نظام سلامت در حوزه فرزندآوری است. بر این اساس، ارائه مشاوره‌های قبل‌ از بارداری، حین بارداری و پس از زایمان توسط ماما انجام می‌شود. در دوره قبل از بارداری، زنان از خدمات آزمایش‌های تست تیروئید، قندخون و کم‌خونی بهره‌مند می‌شوند و مصرف فولیک‌اسید در سه ماه قبل از بارداری از دیگر تجویزهای مامایی است. بی‌شک ارائه این خدمات نه‌تنها از ابعاد حفظ سلامت مادران و پیشگیری از بیماری‌ها اهمیت دارد، بلکه می‌تواند تضمین‌کننده سلامت نسل آینده باشد.

در دوره بارداری نیز پایش سلامت مادران برعهده ماما قرار دارد. برای این منظور، روش‌های مدیریت این دوره آموزش داده می‌شود. همچنین ماما با پایش سلامت مادران می‌تواند ریسک ابتلای آن‌ها به برخی بیماری‌های دوران بارداری را مانند فشارخون، مسمومیت حاملگی و دیابت حاملگی، کاهش دهد. از طرفی با برگزاری جلسات پرسش‌وپاسخ با حضور همسران، آگاهی خانواده‌ها نسبت به مزایای زایمان طبیعی افزایش می‌یابد. در این جلسات، خانواده‌ها از عوارض سزارین مانند چسبندگی جفت و پارگی رحم که می‌تواند فرزندآوری را با محدودیت مواجه کند، مطلع می‌شوند و برای ترویج زایمان طبیعی، تکنیک‌های زایمان بی‌درد به مادران آموزش داده می‌شود تا زایمان موفقی داشته باشند. برای اجرای بهینه این طرح، سازمان تأمین‌اجتماعی با استانداردسازی بسیاری از بلوک‌های زایمان، انواع روش‌های نوین زایمان از جمله زایمان در آب، زایمان بدون درد، زایمان فیزیولوژی و سایر موارد را ارائه می‌دهد. اکنون در صد درصد مراکز ملکی تأمین‌اجتماعی انواع روش‌های بی‌‌دردی زایمان انجام می‌شود. در این مراکز ضمن استانداردسازی بلوک‌های زایمان و احداث اتاق‌های LDR (اتاق زایمان خصوصی)، امکانات انواع روش‌های نوین زایمان از جمله زایمان در آب، آروماتراپی (رایحه درمانی و استفاده از بخور و معطرها که سبب آرامش مادر می‌شود)، موسیقی‌درمانی، زایمان بدون درد، زایمان فیزیولوژی و ... فراهم شده است.

در دوره پس از زایمان نیز مادران از مشاوره‌های مامایی برای نگهداری از فرزند و طی شدن دوره نقاهت بهره‌مند می‌شوند. غربالگری «پاپ‌اسمیر» به‌منظور بررسی وضعیت سلامت زنان از نظر بیماری‌های عفونی و سرطان و نیز غربالگری سرطان «برست» و انجام ماموگرافی و سونوگرافی برای افراد ۴۰ سال به ‌بالا از دیگر خدمات مامایی را تشکیل می‌دهد. همچنین در واحدهای مامایی از طریق ارائه بنرها و پوسترهای اطلاع‌رسانی، آگاهی و سواد سلامت افراد جامعه نسبت به بیماری‌ها افزایش می‌یابد. یکی دیگر از خدمات مامایی، پایش سلامت اعضای خانواده است؛ علاوه بر مادران، کودکان و نوجوانان در دوره بلوغ و زنان در دوره یائسگی می‌توانند از مشاوره‌های مامایی برخوردار شوند.

خانه‌های بهداشت کارگری

یکی دیگر از اقدامات مؤثر تأمین‌اجتماعی در حفظ سلامت بیمه‌شدگان و پیشگیری از بیماری‌ها، مشارکت در فعالیت خانه‌های کارگری است. خانه‌های بهداشت کارگری، خدمات اولیه بهداشت را به کارگران ارائه می‌دهد. براساس قانون، هر کارگاهی که بیش از ۵۰ تا ۵۰۰ کارگر داشته باشد، موظف به احداث «خانه بهداشت کارگری» است و تأمین‌اجتماعی همواره اعلام آمادگی می‌کند که براساس ماده (۳۵) قانون تأمین‌اجتماعی، نسبت به تجهیز خانه‌های بهداشت کارگری همکاری و مشارکت داشته باشد. از طریق خانه‌های بهداشت امکان پایش سلامت کارگران فراهم می‌شود و آن‌ها از خدمات کنترل بیماری‌های مزمن، معاینات ادواری و غربالگری بیماری‌های شایع پنج‌گانه شامل دیابت، فشارخون، قلبی‌عروقی، ریوی و سرطان‌ها برخوردار می‌شوند. باید توجه داشت اجرای طرح‌های پیشگیری و غربالگری می‌تواند سبب کاهش هزینه‌های درمان شود؛ زیرا شناسایی بیماری‌ها در مراحل اولیه و درمان به‌موقع از عوارض ثانویه و ثالثیه بیماری‌ها جلوگیری کرده و در هزینه‌های درمان صرفه‌جویی می‌شود. به‌طور حتم این صرفه‌جویی هم به نفع نظام سلامت و نیز سازمان تأمین‌اجتماعی است که هزینه‌های دارو، درمان سرپایی و بستری بیمه‌شدگان را در دو بخش درمان مستقیم و غیرمستقیم برعهده دارد.

تشکیل پرونده سالمندان

توجه به مسئله سالمندی به عنوان پدیده‌ای که در آینده‌ای نزدیک بیش از ۲۰ درصد جمعیت را فرا می‌گیرد، از چشم‌انداز برنامه‌های سازمان دور نمانده و در این راستا طرح‌های متنوعی را تدارک دیده است تا پاسخگوی نیازهای کنونی و آینده بیمه‌شدگان باشد. برای این منظور با پیگیری معاونت درمان و تصویب هیأت‌مدیره سازمان، تشکیلات درمان تأمین‌اجتماعی ارتقا یافته و ادارات مختلفی ایجاد شده است که از جمله آن می‌توان به «اداره بیماری‌های مزمن و سالمندی» ذیل معاونت طب‌کار، پیشگیری و کمیسیون‌های پزشکی اشاره کرد که نشان می‌دهد سازمان نگاه و توجه ویژه‌ای نسبت به حوزه سالمندی، بازنشستگان و مستمری‌بگیران جامعه کارگری کشور دارد.

سیاست‌گذاری‌های تأمین‌اجتماعی در حوزه سالمندی در دو بخش کوتاه‌مدت و بلندمدت مورد توجه قرار گرفته است تا ضمن پاسخگویی به تدابیر پیشگیرانه بیماری‌ها و رفع نیازهای درمانی بازنشستگان و سالمندان کنونی، امکان مدیریت جمعیت سالمند آینده نیز فراهم شود. در اجرای بخش نخست این برنامه‌، سازمان طرحی را با عنوان «الگوی مراقبت و ارزیابی سلامت سالمندان» تدوین و به اجرا گذاشته که این طرح دارای زیرساخت نرم‌افزاری است.

بر این اساس نه‌تنها تشکیل پرونده سلامت سالمندی به طور جامع و کامل میسر می‌شود بلکه امکان ثبت، پایش، نظارت و پیگیری وضعیت سلامت سالمندان فراهم می‌شود. پیش از این نیز پرونده افراد دارای بیماری‌های مزمن شامل دیابت، فشارخون، بیماری‌های قلبی عروقی و اعصاب‌وروان که غالباً از گروه سالمندان هستند در مراکز درمانی تأمین‌اجتماعی تشکیل شده بود و سلامت این افراد از این طریق رصد می‌شد؛ اما موضوع طرح «مراقبت و ارزیابی سلامت سالمندان» کلان‌تر از این طرح است و گستره وسیع‌تری را دربر می‌گیرد که در آن سلامت همه سالمندان تأمین‌اجتماعی براساس موازین طب سالمندی پیشگیری، پایش و درمان می‌شود.

برنامه‌های بلندمدت تأمین‌اجتماعی در حوزه سالمندی، تدابیر پیشگیرانه و غربالگری بیماری‌ها مواردی از جمله غربالگری بیماری‌های دیابت، فشارخون، سرطان کولورکتال و برست را دربر می‌گیرد. امروزه با پیشرفت علم پزشکی می‌توان با یک تشخیص درست و به موقع از وخیم شدن بیماری پیشگیری کرد و سبک زندگی مناسبی ارائه داد. همچنین توجه ویژه به معاینات ادواری و معاینات بدو استخدام جامعه کارگری از جمله اقداماتی است که افق و چشم‌انداز آینده را نشانه گرفته است تا در ۲۰ تا ۳۰ سال آینده یک بازنشسته و سالمند سالم تحویل جامعه داده شود و در عین‌حال در منابع و مصارف سازمان و نیز نظام سلامت صرفه‌جویی شود؛ زیرا این یک نوع سرمایه‌گذاری برای کاهش هزینه‌ها به شمار می‌رود.

کلینیک‌های دیابت و فشارخون

سازمان تأمین‌اجتماعی طی سال‌های اخیر در مراکز درمانی ملکی، کلینیک‌های فشارخون و دیابت را راه‌اندازی کرده است. کلید اجرای این طرح به نتایج یک تحقیقات درون‌سازمانی بازمی‌گردد. بررسی‌ها گسترده نشان داد، برخلاف تصور که حادثه ناشی از کار علت شایع ازکارافتادگی تلقی می‌شود، این عامل تنها ۳ درصد در ایجاد ازکارافتادگی نقش دارد و ۹۶ درصد علت آن ناشی از دو بیماری دیابت و فشارخون و عوارض این بیماری‌ها است. با انجام این تحقیقات همچنین معلوم شد که بیماران مبتلا به دیابت و فشارخون، بیشترین آمار مراجعه به مراکز درمانی را تشکیل می‌دهند و بیشترین هزینه دارویی در درمان سرپایی نیز مربوط به این بیماری‌ها است. علاوه بر آن، مشخص شد که بیش از ۶۰ درصد بستری‌هایی که در بیمارستان‌ها اتفاق می‌افتد، ناشی از عوارض ثانویه و ثالثیه مربوط به تداخل این دو بیماری است.

در نتیجه تشکیل کلینیک‌های مذکور در دستور کار سازمان قرار گرفت و اکنون تقریباً بسیاری از مراکز درمانی سرپایی سراسر کشور، مجهز به کلینیک‌های دیابت و فشارخون است. در این مراکز میزان وزن، قد، فشارخون و قندخون بیمار پایش شده و برای بیماران دارای ریسک، آموزش‌های لازم ارائه می‌شود. همچنین در این روند بیماران مبتلا پس از شناسایی با تشکیل پرونده بیماری‌های مزمن در مسیر تمهیدات درمانی قرار می‌گیرند و ضمن جلوگیری از عوارض بیماری، مسیر ارجاع آن‌ها برای درمان‌های تخصصی فراهم می‌شود. به‌ این ترتیب، بیماران در سطح یک، خدمات اولیه را توسط پزشک عمومی، در سطح دو پزشک متخصص و سطح سه توسط فوق‌تخصص دریافت می‌کنند.

کشف این حقیقت نشان می‌دهد که اگر اقدامات مؤثر در کنترل و پیشگیری از این بیماری‌ها در کل نظام سلامت کشور، به عمل آید، در دراز مدت نه‌تنها منجر به افزایش سلامت افراد جامعه می‌شود، بلکه هزینه‌های درمان نیز کاهش می‌یابد. همچنین این شیوه کمک می‌کند تا از مرگ‌ومیر زودرس جلوگیری شود؛ زیرا با تشخیص به موقع جلوی خطر ابتلا به مشکلات مربوط به سکته‌های قلبی و مغزی گرفته شده و مرگ‌ومیر کاهش می‌یابد. به عبارت دیگر «امید به زندگی» بیمار بهبود می‌یابد. از سوی دیگر «سبک زندگی» فرد تحت کنترل قرار می‌گیرد و در نتیجه می‌توان گفت، خدمات سطح‌بندی منجر به مدیریت بیماری، بهبود کیفیت زندگی و افزایش طول عمر بیمار می‌شود.