ماه‌ها پیش از اینکه باراک اوباما کاخ سفید را ترک کند، تحلیلگران هشدار دادند که فرصت روی کار بودن دولت اوباما در آمریکا و دولت حسن روحانی در ایران، بهترین موقعیت برای دستیابی به توافق هسته‌ای، لغو تحریم‌ها و تنش‌زدایی است.
تامین۲۴/ حتی پیش از اینکه پدیده‌ای به‌عنوان دونالد ترامپ برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا اعلام آمادگی کند، بسیاری بر این باور بودند که رئیس‌جمهور بعدی آمریکا هیچ‌گاه به‌اندازه اوباما در جهت تعدیل تنش‌ها و ترمیم روابط با ایران حرکت نمی‌کند. اما به قدرت رسیدن دونالد ترامپ دامنه گمانه‌زنی‌های تحلیلگران را از آنچه تصور می‌کردند، فراتر برد. در مدت کوتاه ورود او به کاخ سفید قوانینی اجرا شده که شاید بدبین‌ترین کارشناسان را نیز شوک‌زده کرده است. دستور اخیر رئیس‌جمهور آمریکا در مورد ممنوعیت ورود اتباع هفت کشور به خاک ایالات‌متحده برای ایران پیامدهای وسیع‌تری دارد که ازجمله آنها تشدید نگرانی سرمایه‌گذاران بین‌المللی برای ورود به بازار ایران است. هرچند نظام قضایی مستقل آمریکا درپی برخی اعتراضات مدنی فعالان حقوق‌بشر، ادامه اجرای این فرمان را در دست‌انداز انداخته است، اما به‌نظر نمی‌رسد ترامپ و تیمش به‌سادگی از این موضوع بگذرند. رویترز با اشاره به تبعات دستور ترامپ مبنی بر ممنوعیت ورود اتباع ایران به آمریکا نوشت: «دستور ترامپ تلاش‌های روحانی برای جذب سرمایه‌گذاران خارجی را تضعیف می‌کند.»
این خبرگزاری انگلیسی در ادامه می‌نویسد: «به گفته مقامات دولتی و تحلیلگران، مشکلات پدیدآمده در نتیجه دستور ترامپ مبنی بر ورود اتباع ایران و شش کشور دیگر به خاک آمریکا، احتمالا موجب دشوارتر شدن روند جذب سرمایه‌های خارجی به ایران می‌شود.» برخی کارشناسان می‌گویند: «حتی قبل از وضع محدودیت‌های سفر ایرانیان به آمریکا، نگرانی‌ها درباره اینکه رئیس‌جمهور جدید آمریکا ممکن است چه سیاستی در قبال ایران در پیش بگیرد، روند سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ایران را کند کرده بود.» یکی از مقامات وزارت اقتصاد ایران در این باره می‌گوید: «سرمایه‌گذاران خارجی بسیار علاقه‌مند به کار با ایران هستند، اما از زمان انتخاب ترامپ، فرآیند کار بسیار کند شده است و سرمایه‌گذاران نگران مجازات احتمالی دولت آمریکا در صورت همکاری با ایران هستند.» او می‌افزاید: «این دستور مردم را عصبی‌تر خواهد کرد و موجب خواهد شد آنها محتاط‌تر شوند و بیشتر تمایل داشته باشند سیاست صبر و انتظار را پیشه کنند».
ابهام در قراردادهای هواپیمایی
یکی از بخش‌های قراردادهای تجاری ایران، که تحت تاثیر دستور اخیر ترامپ قرار می‌گیرد، قراردادهای بزرگ خرید هواپیما از بوئینگ و ایرباس است. قراردادهای خرید 80 فروند بوئینگ و 100 فروند ایرباس را، که سال گذشته توسط ایران به امضا رسید، سرمایه‌گذاران غربی محکی جدی تلقی می‌کنند و منتظرند ببینند تجارت این شرکت‌ها با ایران پس از توافق هسته‌ای به چه سرنوشتی دچار می‌شود. افراد دخیل در قراردادهای فروش هواپیما به ایران می‌گویند هنوز خیلی زود است که بتوان تاثیر ممنوعیت ورود اتباع ایرانی به آمریکا را بر این قراردادها ارزیابی کرد، اما آنها نگران‌اند که این مسئله موجب تشدید تنش لفظی بین تهران و واشنگتن شود و با افزودن به پیچیدگی‌های پیش روی این قراردادها، روند اجرای آنها را کند سازد و حتی به خطر بیندازد. ممنوعیت اعطای ویزای آمریکا به اتباع ایرانی همچنین می‌تواند موجب طولانی‌تر شدن مذاکرات در خصوص تامین مالی قراردادهای خرید هواپیما شود، زیرا بانک‌های اروپایی و چینی به‌دلیل نگرانی از تبعات همکاری‌هایشان با ایران بر فعالیت‌هایشان در آمریکا، ممکن است تمایلی به تامین مالی این قراردادها نداشته باشند. هرچند دونالد ترامپ در ماه‌های اخیر انتقادهایی را علیه شرکت هواپیماسازی بوئینگ مطرح کرده است اما تاکنون به‌طور مستقیم علیه توافق این شرکت با ایران به‌منظور فروش هواپیما به این کشور سخن نگفته و تقریبا آن را نادیده گرفته است.
به‌گفته منابع صنعتی، حداقل فعلا به نظر می‌رسد بوئینگ خیالش از این بابت راحت است که ترامپ به‌صورت اتوماتیک قرارداد این شرکت با ایران را متوقف نخواهد کرد، اما همچنان سوالاتی در خصوص مجوزهای بیشتری که برای اجرای کامل قرارداد فروش هواپیما به ایران لازم است از دولت آمریکا گرفته شود وجود دارد. البته بوئینگ و ایرباس تاکنون از هرگونه اظهارنظر دراین‌باره خودداری کرده‌اند. سیاتل تایمز در این زمینه می‌نویسد: «دستور اجرایی ترامپ در مورد منع ورود شهروندان هفت کشور ازجمله ایران به آمریکا مانع جدیدی به موانع لجستیکی اجرای قرارداد ۸ میلیارد دلاری شرکت هواپیماسازی بوئینگ با ایران افزوده است.» بنا بر این گزارش، با توجه به منع سفر خلبانان، خدمه پرواز و تکنسین‌های تعمیر و نگهداری هواپیما به آمریکا برای آموزش چگونگی استفاده و نگهداری بوئینگ‌ها، این ممنوعیت می‌تواند یک مانع لجستیک پیش روی اجرای قرارداد بوئینگ و ایران‌ایر باشد.
آدام پیلارسکی، معاون موسسه مشورتی آویتاس، می‌گوید: «اگر اراده لازم وجود داشته باشد، ممنوعیت سفر می‌تواند دور زده شود. اگر دولت ترامپ تصمیم بگیرد مجوز فروش بوئینگ به ایران را بدهد و برای این کار به مسافرت اتباع ایرانی نیاز باشد، ممکن است معافیت‌هایی در این زمینه در نظر گرفته شود. اما این مسئله چندان محتمل نیست.» ریچارد ابولافیا، تحلیلگر صنعت هوانوردی در گروه تیل، نیز گفت: «فرض من این است که آنها مجددا تحریم‌هایی علیه ایران وضع خواهند کرد، بنابراین احتمال اجرای این قرارداد کمتر از گذشته به نظر می‌رسد.» این در حالی است که به نظر پیلارسکی ایرباس با تحویل فوری یک هواپیما به ایران هوشمندی به خرج داده و بازگرداندن قرارداد را دشوارتر کرده است. با این حال معاون سابق رئیس شرکت بوئینگ معتقد است: «دستور اخیر ترامپ، بوئینگ را در شرایط بسیار سختی قرار می‌دهد.» او می‌افزاید: «آنها یک تعهد فروش و یک مشتری دارند، از سوی دیگر، آنها دولت آمریکا را دارند که باید از سیاست‌هایش پیروی کنند. به عقیده من، پیروی از سیاست‌های دولت آمریکا اولویت خواهد داشت».
تهدید روابط تجاری و دانشگاهی
تصمیم اخیر دولت ترامپ علاوه بر پیامدهایی که بر روند جذب سرمایه‌های خارجی در ایران و قراردادهایی نظیر خرید هواپیما از بوئینگ برجا می‌گذارد، چشم‌انداز روابط تجاری ایران با آمریکا و حتی اروپا را نیز مبهم می‌کند. این تصمیم به نگرانی بانک‌های بین‌المللی در مورد دیگر اقدامات پیش‌بینی‌نشده ترامپ دامن می‌زند و خودداری آنها از تامین مالی پروژه‌های شرکت‌های اروپایی در ایران به ضرر روابط تجاری دوجانبه است. از سوی دیگر دستور رئیس‌جمهور جدید آمریکا در مورد ممنوعیت سفر اتباع ایرانی شامل تاجران ایرانی نیز می‌شود که پس از توافق هسته‌ای به رونق کسب‌وکار خود در آمریکا می‌اندیشیدند. مسعود خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران، می‌گوید: «با دستور اجرایی ترامپ بازرگانان ایرانی مانند سایر افراد امکان حضور در آمریکا را ندارند و این دستور محدودیت‌هایی را برای تجارت دو کشور فراهم می‌کند، هرچند «ممنوعیتی» برای تجارت با ایران ایجاد نشده است.» دانشجویان ایرانی در آمریکا از دیگر گروه‌هایی هستند که تحت تاثیر پیامدهای منفی تصمیم ترامپ قرار می‌گیرند. گزارش‌ها حاکی از آن است که دست‌کم 12 هزار دانشجوی ایرانی در حال حاضر در آمریکا مشغول به تحصیل هستند. همچنین تعداد استادان ایرانی در دانشگاه‌های آمریکا نیز قابل‌توجه است اما اقدام اخیر ترامپ روند تعامل علمی بین دو کشور را نیز با مشکلات زیادی مواجه می‌کند.
منبع: هفته نامه آتیه نو / آزاده افتخاری