آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی در مناصب و مقاطع مختلف فعالیت خویش همواره بر نقش تامین اجتماعی در گسترش نظام جامع بیمه ای و مبارزه با فقر و بیکاری تاکید می کرد و این مهم تا بدانجا به دغدغه فکری همیشگی او تبدیل شده بود که در برخی سخنرانی ها نیز به عنوان «آرزو» از آن ها نام می برد.
مهین داوری
تامین ۲۴/ آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی در مناصب و مقاطع مختلف فعالیت خویش همواره بر نقش تامین اجتماعی در گسترش نظام جامع بیمه ای و مبارزه با فقر و بیکاری تاکید می کرد و این مهم تا بدانجا به دغدغه فکری همیشگی او تبدیل شده بود که در برخی سخنرانی ها نیز به عنوان «آرزو» از آن ها نام می برد. تحلیل محتوای رویکرد فکری وی ابزاری مناسب برای شناساندن و انعکاس عقاید و افکار ایشان در لایه های مختلف جامعه است؛ «سایت تامین ۲۴» نیز با بهره گیری از نسخه های در دسترس و آرشیوی سال های ۱۳۷۲تا ۱۳۸۵ هفته نامه«آتیه» و استخراج بخش هایی از سخنرانی ها، به تحلیل رویکرد فکری او پرادخته است.
رویکرد فکری آیت الله هاشمی رفسنجانی را می توان از دو منظر «نظام جامع تامین اجتماعی» و «تاکید بر رفاه عمومی وامنیت اجتماعی » با زیر شاخه های نظری و عملیاتی مهم دیگر مورد بررسی قرار داد:
1- توجه و اهتمام آیت الله به نظام جامع تامین اجتماعی :
آیت الله هاشمی رفسنجانی بر تحقق کامل نظام جامع تامین اجتماعی با نگاه ویژه بر ضرورت همه گیری بیمه ها و ارج گذاری به کرامت انسانی بیمه شدگان، مستمری بگیران و بازنشستگان تاکید داشت.
1-1 :همه گیر شدن بیمه
هاشمی رفسنجانی در دیدار با مسوولان تامین اجتماعی در سال 72 همگانی شدن بیمه را از آرزوهایش خواند و گفت:«... آرزوی اصلی من سازندگی در کشور است. دو آرزوی دیگرم تکمیل بیمه درمان همگانی و همگانی ساختن حمایت های بیمه ای برای رسیدن به آرامش خاطر همه مردم است. دیگر نباید هزینه های یک بیماری یک خانواده را متلاشی سازد. آرزوی اول را شروع کرده ایم، بعد از تکمیل آن با کمک سازمان ها، امدادی به خصوص تامین اجتماعی به آرزوی دوم جامه عمل خواهیم پوشاند چرا که جامعه سالم، ماهر و دارای تامین، جامعه ای آسوده، مولد و بالنده است.»
او همواره نگاه ویژه و خاصی به تامین اجتماعی و رفاه عمومی داشت و از اینکه دوران جنگ به سبب کمبودهای داخلی، به از دست رفتن سرمایه های اجتماعی و تامین اجتماعی منجر شده بود،بر ضرورت پرداخت بدهی های دولت به تامین اجتماعی تاکید می کرد و توجه ویژه وی به این مهم در دیدار با مسوولان سازمان تامین اجتماعی در تیرماه 72 آشکار است:« ... سیاست دولت تامین اجتماعی است که مردم را تشویق کنند به طور اختیاری بیمه شوند ... در زمان جنگ تا توانستند دایما به خاطر کمبودهای داخلی از سرمایه های اجتماعی تامین اجتماعی می گرفتند، ما از امسال شروع کردیم به این بخش ها بدهی های دولت را بپردازیم .»
وی در مراسم گشایش مرکز بیماری های زنان و زایمان در بیرجند در مرداد 73 نیز بر ضرورت همگانی شدن بیمه ها تاکید کرد:«...همگانی شدن بیمه ها آروزی ماست. حدو د نیمی از مردم شهرها از خدمات مختلف تامین اجتماعی استفاده می کنند، این رقم نشان دهنده اهمیت فوق العاده سازمان است، البته ما انتظار داریم که روستانشینان و بخش های مختلف جامعه نیز که هنوز با تامین اجتماعی سروکار ندارند ، در آینده از این گونه خدمات بیمه ای که مانند دیگران برخوردار شوند.»
او معتقد یود که گسترش پوشش بیمه ای در کشور می تواند زمینه ساز توسعه باشد و این مهم را در افتتاح بیمارستان و زایشگاه ارشاد در بهمن 73 را مطرح کرد:« ... گسترش بیمه، تنها راه حل مشکلات بهداشت و درمان کشور است. اگر پوشش بیمه را در 5 سال آینده با موفقیت توسعه دهیم و همه مردم تحت پوشش بیمه قرار گیرند دیگر کسی به واسطه گرانی درمان و دارو نگرانی از بابت هزینه درمان خود و خانواده اش نخواهد داشت.»
هاشمی رفسنجانی بر نقش فراگیر تامین اجتماعی در بحران های معمولی نیز تاکید مکرر داشت و در هفته تامین اجتماعی در تیرماه سال 79 به این مهم اشاره کرد:«... جامعه در صورتی رو به آسایش و امنیت می رود که تامین اجتماعی در آن قوی و فراگیر باشد. اگر بتوانیم تامین اجتماعی را گسترش دهیم دیگر از بحران های معمولی رنج می بریم .»
وی تامین اجتماعی را نهادی اثرگذار می خواند و در مراسم افتتاح بیمارستان 256 تخته شهدای کارگر یزد در شهریور ۱۳۷۴ گفت: باید اذعان کرد تامین اجتماعی انصافا امروز یکی از نهادهای مفید و خدمتگزار کشور است. آمارها این زمان بیانگر نکات با اهمیتی است: یک سوم جمعیت کشور و حدود 55 درصد جمعیت شهرها تحت پوشش تامین اجتماعی است.»
گسترش روز افزون بیمه ها همواره مایه خرسندی او بود و در دیدار با مسوولان سازمان تامین اجتماعی در 26 تیرماه 75 با اعلام رضایت اظهار کرد: «... این که امروز تنها از طریق سازمان تامین اجتماعی حدود 20 میلیون نفر یعنی نزدیک به یک سوم جمعیت کشور زیر پوشش بیمه اجتماعی قرار دارند خبر خوبی برای مردم است در انتقال این خبر مهم به مردم بیشتر کار کنیم. »
2-1: ارج گذاری به کرامت انسانی بیمه شدگان، مستمری بگیران و بازنشستگان
هاشمی رفسنجانی بارها در موقیعت ها و جایگاه های مختلف بر ضرورت توجه ویژه به مستمری بگیران و بازنشستگان تاکید و سازمان تامین اجتماعی را بر انجام این مهم توصیه می کرد . وی در افتتاح بیمارستان 256 تخته شهدای کارگر یزد در شهریور 74 گفت: « ... مستمری بگیران قشر زحمت کشیده اند باید حق آن را داد... » و یا در مراسم اعطای نشان لیاقت و مدیریت به مهدی کرباسیان، مدیرعامل وقت سازمان تامین اجتماعی در بهمن سال 75 اظهار خرسندی کرد و گفت: « ... چقدر دلنشین است خانواده ای که احساس کند در زمان کار و فعالیت حقوقش را دریافت می کند، در زمان بازنشستگی و از کارافتادگی زندگی اش تامین است و در هنگام مریضی می تواند از بهترین خدمات پزشکی و درمانی بهره جوید.»
وی در دیدار با مدیران سازمان در 31 تیر ۱۳۷۶ با تاکید بر حفظ عزت و کرامت انسانی بیمه شدگان گفت: « یک رفتار غلط و نابجا با بیمه شده موجب خواهد شد که تمام زحمات به هدر رود....مساله دیگر تبعیض است که مردم از آن رنج می برند، بنابراین سعی کنید در سازمان تامین اجتماعی چنین مساله ای وجود نداشته باشد. »
2- تاکید بر رفاه عمومی وامنیت اجتماعی
آیت الله هاشمی رفسنجانی همواره بر تاثیر متقابل و چشمگیر تامین اجتماعی و امنیت اجتماعی و و رفاه عمومی اشاره داشت تا بدانجا که حتی در شرایط حساس از بیان صریح پیامدهای این تاثیر و تاثر غافل نمی شدند.
1-2: مبارزه با بیکاری
یکی از دغدغه های همیشگی هاشمی رفسنجانی آمار بیکاری در کشور بود که در تریبون های مختلف بارها بر ضرورت کنترل و مقابله با آن اشاره می کرد و در خطبه نماز جمعه 30 تیر 77 گفت: « ... یکی از مسایل مهم کشور بیکاری است که همیشه باید مواظب باشیم و یکی دیگر از مسایل مهم کشور درمان است و اگر بیمه اجتماعی و پدیده های اجتماعی در ایران جدی گرفته شوند این گونه بحران هایی که گاه و بیگاه پیدا می شوند نمی تواند زندگی مردم را چندان تحت تاثیر قرار بدهد.»
وی در جمع کارگران در هفته دولت در سال ۷۷ با اشاره آمار رسمی درصد بیکاری در کشور تصریح کرد: «... مشکل بیکاری در همه جای دنیا وجود دارد ولی با تامین اجتماعی قوی و پرداخت حداقلی به بیکاران، این مشکل را جبران می کنند و امیدواریم دولت این راه را برود و از ناحیه تامین اجتماعی و بیمه بیکاری حداقلی را در زندگی بیکاران تامین کند.... در سال 58 بر اساس ارقام رسمی 5/15 درصد بیکاری در کشور وجود داشت... پس از جنگ و تشکیل کمیته تولید در دولت، در سال اول با وجود مشکلات و کمبودهای پس از جنگ به رشد 12 درصد تولید ناخالص ملی دست یافتیم که بعد از 8 الی 9 سال به رشد تولید 5 درصد رسیدیم که میانگین تولید ناخالص در این سال ها 7 درصد رشد نشان می دهد و بیکاری نیز از نرخ 5/15 درصد به 9 درصد کاهش یافت.»
2-2: ضرورت ورود سازمان تامین اجتماعی به سرمایه گذاری
هاشمی رفسنجانی گر چه ورود سازمان تامین اجتماعی به بازار و سرمایه گذاری ها را خارج از وظیفه محوله می دانست، اما بر مهم و اثر بخش بودن آن تاکید داشت و در مراسم اعطای نشان لیاقت و مدیریت به مهدی کرباسیان، مدیرعامل وقت سازمان تامین اجتماعی در بهمن ماه 75 نیز طی سخنرانی به این مهم اشاره کرد: « ... کار مهم دیگر تامین اجتماعی شرکت در سازندگی کشور بعد از پایان یافتن دوران جنگ تحمیلی است و قدم های موثری که برای توسعه اقتصاد و عمران کشور برداشته است، در واقع این اقدامات جز وظایف اصلی شما نیست. »
وی در مراسم افتتاح مجتمع بزرگ تولید پودر سولفات سدیم ایران در مهر 73 با اشاره به اینکه کار سازندگی مرارت دارد، گفت: « ... از سازمان تامین اجتماعی به خاطر آنکه حق بیمه کارگران را به جای نگهداری در بانک ها، در کارهای بنیادی و عمرانی کشور سرمایه گذاری می کند متشکرم .سرمایه گذاری بنیادی هم دارای سود بیشتری است و هم ضمن ایجاد شغل و کار منافعش نیز نصیب کارگران می شود.... این کار (سازندگی) مرارت دارد، ولی شیرین است ، همه می دانیم خانه سازی مدتی در به دری دارد.»
هاشمی رفسنجانی در مناسبت های مختلف، به ثمرات ورود سازمان به امور اقتصادی اشاره و این رویکرد را در توسعه و آبادانی کشور مهم عنوان می کرد. او در آیین گشایش شرکت ابزار برشی ایران در مهر 74 واگذاری سهام به کارگران را عاملی در راستای توسعه عدالت اجتماعی خواند و یا در آیین گشایش بیمارستان تامین اجتماعی بجنورد در تیر 75 گفت: «... سازمان تامین اجتماعی بخشی از مشکلات کشور را نیز غیر از درمان و بازنشستگی حل می کند. طرح های مهمی در کشور هم اکنون با سرمایه سازمان در حال اجراست اگر دولت بدهی اش را به سازمان بپردازد این سازمان می تواند کل کارهایش را توسعه دهد.»
وی گسترش پروژه های درمانی را یکی از ثمرات ورود سازمان تامین اجتماعی به بازار و سرمایه گذاری کشور می داند و در دیدار با مدیران ارشد سازمان تامین اجتماعی در 26 تیر 75 به این مهم اشاره کرد و گفت:« ... تامین اجتماعی باید سرپا بماند و تقویت شود اگر این پول ها و درآمدها در اختیار سازمان نبود نمی توانستیم این بیمارستان ها و پروژه های پرخرج را در کشور به اجرا درآوریم .... این سازمان در عین حال پناهگاه نیروهای کار کشور است، بنابراین باید سرپا بماند و تقویت شود.در حال حاضر بسیاری از کارهای عمرانی ما را سازمان تامین اجتماعی انجام می دهد اگر این سازمان نبود تمام کارهایش را باید دولت انجام می داد.» یا در افتتاح بیمارستان 256 تختخوابی تامین اجتماعی در قزوین در 29 خرداد 75 گفت:« ... در این دوره که سازندگی به پیش می رود تامین اجتماعی یکی از نهادهای خوب ماست و من تقریبا در هر استانی که می روم در بیسیاری از شهرها با واحدهایی که تامین اجتماعی خدمات ارایه می دهد مواجه می شوم ، این که 30 بیمارستان را مجهز کرده اند و 60 بیمارستان دیگر در دست احداث دارند رقم گویایی است.»
هاشمی رفسنجانی در هفته تامین اجتماعی ( 28 تیر 79) در جمع مدیران تامین اجتماعی بر دوری جستن تامین اجتماعی از مسایل سیاسی تاکید کرد و گفت: « ... اگر سازمان تامین اجتماعی بخواهد درگیر مسایل سیاسی شود باید برای ایجاد امنیت و آرامش در جامعه نگران بود. شما با کارگران و مسایل بیمه ای و کارگری سروکار دارید . اگر بتوانید خودتان سرمایه گذاری کنید نظام جمهوری اسلامی و رییس جمهوری نیز از شما حمایت می کند .»
3-2: فقرزدایی و حمایت از محرومان
یکی از دغدغه های اصلی هاشمی رفسنجانی حمایت از محرومان بود و در موقعیت ها و مناسبت های مختلف همواره بر نقش تامین اجتماعی در محرومیت زدایی تاکید می کرد، وی در دیدار با مسوولان سازمان تامین اجتماعی در تاریخ 21 خرداد 71 بیمه های اجتماعی را در یاری رسانی به محرومان موثر دانست وگفت: « ... به طور قطع بدون بیمه های اجتماعی فعال نمی توانیم قشر آسیب پذیر محروم کشور را یاری دهیم و برای تحقق این مهم، سازمان تامین اجتماعی، مسوولیت بزرگی بر عهده دارد.» یا در افتتاح بیمارستان 256 تختخوابی تامین اجتماعی در قزوین در 29 خرداد 75 تصریح کرد: « .... خانواده های فقیر علاوه بر رنج مرض ، غصه پولشان بیشتر است و مریض تر می شوند به خاطر اینکه ندارند تا هزینه را بپردازند بیمه نعمت خوبی برای زندگی است.»
وی علاوه بر تاکید بر نقش تامین اجتماعی در توسعه بیمه های اجتماعی و تاثیر آن وضعیت زندگی محرومان، توسعه مراکز درمانی این سازمان را در مناطق محروم نیز اقدام مهم دولت در توجه به محرومان و مناطق محروم کشور می دانست. وی در افتتاح بیمارستان 200 تختخوابی بوشهر در 14 اسفند 75 گفت: « ... بهبود وضع بهداشتی به ویژه در مناطق محروم از اقدامات مهم نظام جمهوری است در حال حاضر در استان بوشهر برای هر 700 نفر یک تخت بیمارستانی وجود دارد و بر تعداد پزشکان بومی نیز افزوده شده است.»
وی در گردهمایی بررسی فقر و فقرزدایی در خرداد 75 تصریح کرد: « ... عواملی چون اشتغال و سرمایه به عنوان عوامل مهم در مقوله بررسی راه های فقر مدنظر محققان و مسوولان قرار گیرد و دولت نیز تا به حال توانسته است زمینه اشتغال در امور صنعتی، فنی، کشاورزی، شیلات و صنایع دستی و معادن را در برنامه ریزی های به عمل آمده پیش بینی کند . باید توجه داشت اگر از شرایط کشور به خوبی استفاده شود دیگر معضلی به نام بیکاری نخواهیم داشت.»
هاشمی رفسنجانی در مراسم گشایش مرکز بیماری های زنان و زایمان بیرجند در مرداد 73 ، پوشش بیمه ای بیشتر نیازمندان و محرومان را از آرزوهای خود و رهبری خواند و گفت: « ... امروز که یک منطقه مستضعف نشین، آنجایی که بیشتر سروکارشان با مراکز بیمه ای ست، حضور دارم آن هم در هفته تامین اجتماعی و به عنوان اعلام حمایت از کسانی که نیاز به حمایت و پشتیبانی بیشتر دارند و همین جا تاکید می کنم که آروزی ما و مخصوصا رهبر انقلاب این است که تمام مردمان را تحت پوشش ییمه داشته باشیم.»
4-2: امنیت اجتماعی و گسترش عدالت
وی همواره بر رفاه عمومی و تاثیر آن بر امنیت اجتماعی تاکید داشت و در گردهمایی بیمه و توسعه در تیر 74 با تاکید بر ضرورت گسترش پوشش های بیمه ای اجتماعی اظهار کرد: «...دولت جهموری اسلامی ایران با اعتقاد به آینده ای روشن و پر از امید برای ملت بزرگ ایران، مهم است رفاه عمومی و امنیت اجتماعی را هرچه بیشتر گسترش دهد، از این رو، در کنار گسترش پوشش های تامین اجتماعی، تعمیم بیمه های بازرگانی، به عنوان یکی از ابزارهای مهم گسترش رفاه و امنیت اجتماعی و توسعه اقتصادی کشور جزو اهداف دولت است.» و در هفته تامین اجتماعی در سال 79 نیز تصریح کرد: «... اگر سازمان تامین اجتماعی بخواهد درگیر مسایل سیاسی شود باید برای ایجاد امنیت و آرامش در جامعه نگران بود.»
هاشمی رفسنجانی بیمه های همگانی را از جلوه های گسترش عدالت بر می شمرد و این مهم را نیز در پیامی به گردهمایی روسا و مدیران بیمارستان های دولتی سراسر کشور در اسفند 74 مورد تاکید قرار داد: «... بیمه های همگانی از جلوه های گسترش عدالت اجتماعی است و این طرح سرفصل تاریخی و اساسی در نظام بهداشتی و درمانی کشور و تحقق ان را نیازمند عزم ملی و اداره عمومی مسوولان در پشتیبانی از این قانون است.»