منشأ سفته بازی در بورس تهران

تامین۲۴/ با احتساب این افت، دماسنج بازار در نهایت عدد 80 هزار و 741 واحد را نشان داد و با افت 22/ 0 درصدی مواجه شد. شاخص کل هم‌وزن نیز تقریبا معادل شاخص کل و به اندازه 26/ 0 درصد افت نشان داد. نکته مهم معاملات روز گذشته، ارزش ناچیز معاملات بورس بود. در این بازار 431 میلیون و 365 هزار ورقه بهادار به ارزش تقریبی 140 میلیارد تومان و در 33 هزار و 948 نوبت دست به دست شد. از این میزان تنها 89‌میلیارد تومان به معاملات خرد سهام و حق‌تقدم در نمادهای عادی اختصاص داشت. رقم کنونی ارزش معاملات از روز 21 شهریور سال جاری تا کنون بی‌سابقه بوده است. آنچه باعث کاهش شدید ارزش معاملات روزانه شد، تاخیر در آغاز ساعات معاملاتی بود. امری که به خودی خود نامطلوب است، اما حقیقت نامطلوب‌تری را درباره شرایط این روزهای بازار آشکار می‌کند.

یک ساعت تاخیر، افت شدید ارزش معاملات!

میانگین ارزش معاملات روزانه در بورس، از ابتدای آذر‌ماه تا‌کنون بیش از 150 میلیارد تومان بوده است. به عبارت بهتر از ابتدای آذر ماه تاکنون، به‌طور میانگین در هر روز کاری به اندازه 150 میلیارد تومان سهام در بازار جابه‌جا شده است. گذشته از آنکه این میزان ارزش معاملات روزانه برای بورس 340 هزار میلیارد تومانی تهران، یک شوخی تلخ به حساب می‌آید، کاهش شدید ارزش معاملات با تاخیر یک ساعته آغاز بازار، تا حدودی غیرطبیعی به نظر می‌رسد. ارزش معاملات بورس در روز گذشته نسبت به میانگین خود از ابتدای ماه جاری، بیش از 40 درصد افت نشان داد. تنها با تعطیل شدن یک ساعته بازار، تقریبا نیمی از ارزش معاملات کاسته شد. این کاهش از این جنبه نگران‌کننده به نظر می‌رسد که گویای کاهش شدید نقش تحلیل در مبادلات بازار است.

معامله‌گران حرفه‌ای، عمدتا برای معاملات خود استراتژی بلندمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت دارند و نقشه راه را از ابتدای هر بازه زمانی برای خود ترسیم می‌کنند. اغلب معامله‌گران با تجربه از ابتدای هر ماه، هر هفته و هر روز چند سهم را تحت نظر قرار می‌دهند و در واقع تصمیمات خود را پیش از آغاز معاملات اتخاذ می‌کنند. شاید سرمایه‌گذاران بخشی از دارایی خود را برای معاملات روزانه پرریسک کنار بگذارند، اما طبیعتا این بخش از پرتفوی چندان قابل توجه نیست. بر این اساس چنانچه ساعات معاملات کوتاه‌تر یا بلندتر شود، قاعدتا نباید انتظار داشت که ارزش معاملات تغییر محسوسی را تجربه کند. چرا که قاعدتا سرمایه‌گذاران پیش از آغاز ساعات معاملات تصمیم خود را برای خرید یا فروش گرفته‌اند. مگر آنکه اتفاق غیرمترقبه‌ای رخ داده و تحلیل‌ها را دگرگون کند. با توجه به آنکه در روز گذشته خبر منفی یا مثبت خاصی به بازار مخابره نشد و همچنین با توجه به آنکه بورس در شرایط تقریبا عادی به سر می‌برد، این کاهش شدید ارزش معاملات تا حدودی نامتعارف به نظر رسید.

جولان سفته‌بازی و فراموشی سرمایه‌گذاری بلندمدت

کاهش شدید ارزش معاملات در روز گذشته می‌تواند نشان از آن داشته باشد که اغلب فعالان بازار به نوسان‌گیری و سفته‌بازی متمایل شده‌اند. آنچه پیشران بازار سهام است و باعث افت و خیز و نوسان قیمت‌ها می‌شود، انتظارات است. در واقع این انتظارات بازار است که باعث می‌شود سهمی ارزان‌تر یا گران‌تر از آنچه واقعیت دارد، معامله شود. تفاوت در تحلیل‌ها و همچنین تفاوت در افق‌زمانی مورد نظر سرمایه‌گذاران باعث می‌شود که بازار در هر زمانی نقدشوندگی خود را حفظ کند. معامله‌گران بلندمدت، میان‌مدت و کوتاه‌مدت هریک به نوبه خود و به اندازه سهم خود از بازار موجب ترقی، رشد و نمو بازار می‌شوند، اما زمانی که قدرت هر یک از این گروه‌ها چربش قابل توجهی نسبت به سایر گروه‌ها پیدا کند، بازار حالت متعادل خود را از دست می‌دهد. چنانچه اغلب فعالان بازار برای دریافت سودهای نقدی یک شرکت سهامداری کنند و در بازه‌های بلندمدت سهام خود را نگهداری کنند، نقدشوندگی دارایی‌ها به شدت در بازار کاهش خواهد یافت. در حال حاضر به نظر می‌رسد که افق دید سرمایه‌گذاران به شدت کاهش یافته است و فعالان بازار به‌طور روزانه و حتی ساعتی اقدام به خرید و فروش می‌کنند. همان‌طور که اشاره شد این نوع از معاملات فی‌نفسه خالی از اشکال هستند، اما زمانی که این گونه معاملات در بازار افزایشی نامعقول می‌یابند، فضای هیجانی افزایش یافته و بعضا عقلانیت بازار زیر سوال می‌رود.

در حال عادی، کاهش ساعات معاملات باید ارزش معاملات را برای مثال 10 یا 15 درصد کاهش می‌داد. افت 40 درصدی ارزش معاملات (نسبت به میانگین آذر ماه) نشان می‌دهد که در حال حاضر تنها زمان است که زمینه انجام معاملات را ایجاد می‌کند. در واقع سرمایه‌گذاران بیشتر برای نوسان‌گیری و سفته‌بازی در بازه‌ای بسیار کوتاه‌مدت خرید و فروش می‌کنند. این معامله است که مبنای معامله بعدی قرار می‌گیرد و نه اطلاعات بنیادی حاکم بر بازار. در همین فضا است که تحلیل تکنیکال، آن هم در بازه‌های زمانی بسیار کوتاه‌مدت مورد استقبال قرار می‌گیرد. در این تحلیل فرض می‌شود که در قیمت‌های آنی، تمام اطلاعات موجود بازار لحاظ شده است و صرفا با مطالعه روندهای قیمتی می‌توان مسیر آینده قیمت را پیش‌بینی کرد. اما در شرایط فعلی، کارآیی بازار به حدی تنزل یافته است که به سختی می‌توان اطلاعاتی برای روندهای قیمتی به دست آورد.

بازی جمع صفر و کاهش کارآیی بازار

در گزارش‌های اخیر «دنیای اقتصاد» بارها به ابهامات بازار اشاره شده است. بازگشت ریسک سیستماتیک آینده برجام به بازار پس از انتخاب دونالد ترامپ، بحران بانک‌ها و همچنین شرایط مبهم عملکرد شرکت‌های حاضر در بازار سرمایه در فرآیند سودسازی باعث شده است که آینده بازار تا حدودی مبهم باشد. از همه اینها گذشته، محرک اخیر بازار سهام برای رشد، افزایش قابل‌توجه قیمت‌های جهانی، به‌ویژه قیمت‌های فلزات اساسی و فرآورده‌های معدنی بوده است. به جرأت می‌توان ادعا کرد که نه‌تنها فعالان و کارشناسان داخلی بازار سرمایه در تحلیل کنش‌های بازار جهانی دچار ضعف هستند، بلکه کارشناسان بین‌المللی نیز اغلب در پیش‌بینی بازارهای جهانی دچار خطا می‌شوند. تجربه نشان داده است که قیمت‌های جهانی با نوسان‌های شدید دچار افت و خیز می‌شوند و این نوسان‌ها همواره به‌عنوان ریسک بازارهای مالی و کالایی محسوب می‌شده است. همین موضوع سبب می‌شود که بازار سهام کشور در حالت شکننده و ناپایداری قرار گیرد. به عبارت دقیق‌تر نه‌تنها بازار در شرایط فعلی ابهامات فراوانی دارد، بلکه فاقد عامل پیشران درونی مستحکمی است که خیال سرمایه‌گذاران را برای آینده راحت‌تر کند.

در کنار تمام این مسائل می‌توان به سوءمدیریت نهاد ناظر اشاره کرد. بخش قابل‌توجهی از نمادهای حاضر در بورس تهران متوقف هستند و در این زمینه سازمان از ارائه توضیحات لازم خودداری می‌کند بنابراین طبیعی است که در این شرایط سرمایه‌گذاران وفادار به بورس ترجیح دهند به سمت معاملات بسیار کوتاه‌مدت سوق داده شوند. نه‌تنها سرمایه‌گذاری چند ساله و حتی چند ماهه در بازار دشوار به‌نظر می‌رسد، بلکه فعالان بازار در شرایط فعلی ترجیح می‌دهند در کوتاه‌مدت و با شناسایی سود یا زیان، از بازار خارج شده و به نمادی دیگری سرک بکشند. در چنین شرایطی است که بازی جمع صفر در بازار شکل می‌گیرد. در بورس، سود واقعی از طریق شرکت‌ها و به‌صورت سود تقسیمی به بازار تزریق می‌شود. در این صورت فروشنده سهام می‌تواند با قیمتی از بازار خارج شود که برای وی سودمند باشد، خریدار بعدی نیز در مرحله بعدی یا از سود شرکت بهره‌مند می‌شود یا به دلیل رشد سودآوری شرکت می‌تواند سهام را به قیمت بالاتری فروخته و سود ببرد. در این حالت تمام فعالان بازار از جمله خریداران و فروشندگان سود خواهند برد، اما در شرایط فعلی که تنها نوسان است که باعث سود یا زیان فعالان بازار می‌شود، به ازای هر سود که محقق می‌شود، در پرتفویی دیگر زیان شناسایی می‌شود. در واقع به نظر می‌رسد بیش از آنکه جنبه سرمایه‌گذاری در بورس مورد توجه باشد، سفته‌بازی و بازی جمع صفر در حال شکل‌گیری است.

مروری بر آمار معاملات دیروز

معاملات روز گذشته بازار سهام باعث افت دسته‌جمعی شاخص‌ها در بورس شد. شاخص کل 22/ 0 درصد افت کرد و به عدد 80 هزار و 741 واحد رسید. شاخص کل هم‌وزن نیز به عدد 16 هزار و 21 واحدی رسید و 26/ 0 درصد افت را به ثبت رساند. شاخص‌های بازار اول و دوم نیز به ترتیب با افت 2/ 0 و 24/ 0 درصدی مواجه شدند. در بازار دیروز 431 میلیون و 365 هزار ورقه بهادار به ارزش 140 میلیارد تومان و در 33 هزار و 948 نوبت دست‌به‌دست شد. از این میزان 89 میلیارد تومان به معاملات خرد سهام و حق تقدم در نمادهای عادی اختصاص یافت.نمادهای «خودرو»، «شخارک» و «شفن» بیشترین تاثیر مثبت را برای شاخص کل رقم زدند و هریک به ترتیب آن را 27، 19 و 18 واحد ارتقا دادند. در طرف دیگر نمادهای «فملی»، «شتران» و «کگل» نیز بیشترین اثر منفی را در محاسبه شاخص گذاشتند و آن را به ترتیب با افت 61، 21 و 17 واحدی مواجه کردند.از میان گروه‌های 37گانه بورسی، شاخص 24 صنعت با افت مواجه شد و در طرف دیگر شاخص 8 گروه رشد کرد. سهامداران گروه‌های دستگاه‌های ارتباطی، زراعت، استخراج نفت و گاز و سایر محصولات کانی غیرفلزی بیشترین زیان روزانه دیروز را تجربه کردند و گروه‌های استخراج سایر معادن، خودرو و ساخت قطعات و کاشی و سرامیک نیز بیشترین سود را برای سهامداران خود به ارمغان آوردند. همچنین بیشترین ارزش معاملات به ترتیب برای گروه‌های محصولات شیمیایی، خودرویی‌ و فلزات اساسی رقم خورد.

منبع : روزنامه دنیای اقتصاد