امپراتور ۸۲ ساله ژاپن اخیرا اعلام کرده است که به دلیل کهولت سن و بیماری بازنشسته می‌شود. او در شرایطی در دهه نهم زندگی از امپراتوری این کشور خداحافظی می‌کند که سن بازنشستگی در ژاپن ۶۲ سال است و قرار است تا ۱۰ سال آینده به طور تدریجی به ۶۵ سال افزایش یابد.
تامین ۲۴/ ژاپن یکی از بالاترین نرخ‌های امید به زندگی در جهان را داراست که بخش عمده‌ای از آن به نوع تغذیه مردم این کشور و بهبود شرایط بهداشتی و خدمات درمانی مربوط می‌شود. از نظر کارشناسان، تحولات جمعیتی ژاپن یکی از چالش‌های بزرگ این کشور محسوب می‌شود. ژاپن یکی از سریع‌ترین کشورها از نظر رشد جمعیت سالمند است. درواقع بسیاری از ناظران بر این باورند که حتی هم‌اکنون ژاپن سالخورده‌ترین جامعه در سطح جهان است. در حال حاضر نسبت وابستگی به پیرسالی عدد 30 در نظر گرفته شده که با بدتر شدن این وضعیت در سال 2050 به 74سالگی خواهد رسید. طی همین دوره، جمعیت ژاپن از 128 میلیون به 102 میلیون نفر کاهش خواهد یافت. افزون بر این، نرخ کنونی زادوولد 26/1 است که بسیار کمتر از نرخ 1/2 است که برای تداوم ساختار جمعیتی ژاپن ضرورت دارد.
سالمندان شاغل
آمار حاکی از آن است که بیش از ۳۳ میلیون نفر در ژاپن بالای ۶۵ سال سن دارند که بیش از یک‌چهارم جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند. ژاپنی‌ها بالاترین امید به زندگی را در بین مردم جهان دارند، به طوری که تا سال ۲۰۵۰ زنان ژاپنی به طور میانگین بالاتر از ۹۰ سال عمر خواهند کرد. این در حالی است که نرخ تولد در این کشور روزبه‌روز کاهش می‌یابد و همین امر باعث کاهش جمعیت شاغل در این کشور شده است.
براساس آمارهای ارائه‌شده از سوی سازمان رشد و هماهنگی اقتصادی، ژاپن بالاترین تعداد شاغلان سالمند را در کشورهای پیشرفته به خود اختصاص داده است. شمار کارگران بالای ۶۵ سال در سال ۲۰۱۵ به 7/3 میلیون نفر افزایش یافته که 7/21 درصد جمعیت این گروه سنی را تشکیل می‌دهد. درواقع ژاپن تنها کشوری است که در آن میانگین سن بازنشستگی واقعی از 65 سال فراتر رفته و نسبت به اکثر کشورها از محدوده سن بازنشستگی قانونی تجاوز کرده است. با وجود بالاترین میانگین سن بازنشستگی واقعی در ژاپن، دامنه سن بازنشستگی تا حد زیادی گسترده شده است. به طوری که یک‌چهارم کارمندان ژاپنی قبل از 62 سالگی بازار کار را ترک می‌کنند، یک‌چهارم نیز قبل از 68سالگی بازنشسته می‌شوند، یک‌چهارم دیگر نیز 10 سال بعد وارد مرحله بازنشستگی می‌شوند و یک‌چهارم نیز به نظر می‌رسد تا پایان 80 سالگی کار می‌کنند.
هرچند امکان بازنشستگی پیش از موعد در ژاپن وجود دارد، تحقیقات نشان می‌دهد تعداد اندکی از افراد علاقه‌مند به بازنشستگی پیش از موعد هستند. کارشناسان می‌گویند ساختار فرهنگی و ویژگی‌های فردی جامعه ژاپن به‌گونه‌ای است که آن‌ها علاقه‌مند به فعالیت هستند و به همین دلیل حتی افراد سالمند نیز ترجیح می‌دهند در محیط کار باقی بمانند. به گفته آن‌ها با وجود اهمیت مسائل اقتصادی، کسب درآمد تنها دلیل باقی ماندن افراد سالمند در موقعیت‌های شغلی نیست.
مشارکت نیروی کار در ژاپن برای مردان ۶۵ تا ۶۹ ساله حدود ۵۴ درصد و برای زنان ۳۲ درصد گزارش شده است. این آمار برای مردان ۷۰ سال به بالا تا ۲۰/۳ درصد و برای زنان تا ۹/۳ درصد کاهش را نشان می‌دهد. اما برای جبران این کاستی‌ها، سن نیروی کار در ژاپن باید افزایش یابد و شاید در دهه‌های آینده سالمندان 80ساله هنوز شاغل باشند.
به گزارش شبکه تلویزیونی ان‌اچ‌کی، تشدید کمبود کارگر در ژاپن به گونه‌ای است که پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد شمار کارگران ژاپنی از ۶۴ میلیون کارگر در سال ۲۰۱۴ به ۵۶ میلیون کارگر در سال ۲۰۳۰ کاهش خواهد یافت. دولت ژاپن برای کنار آمدن با این مشکل، باید سیاست‌هایی را در پیش بگیرد که تا سال‌های بیشتری از نیروی کار سالمند استفاده کنند. از همین رو مقامات این کشور در سال 2012 قانونی را به اجرا درآوردند که به موجب آن سن بازنشستگی افزایش می‌یابد. شرکت‌های ژاپنی از اینکه به کارمندان قدیمی خود اجازه بدهند برای مدت طولانی‌تری کار کنند ناراحت هستند و می‌گویند این کار سبب می‌شود هزینه‌های آن‌ها برای شرکت در دوران بازنشستگی افزایش پیدا کند و درنتیجه این شرکت‌ها را مجبور خواهد کرد نیروی جوان کمتری را به کار بگیرند. اما دولت ژاپن مصمم است نظام رفاهی کشور را با ایجاد تغییراتی در قوانین بازنشستگی و با توجه به شرایط روز اصلاح کند.
هزینه سنگین بازنشستگی برای اقتصاد
این در حالی است که هزینه بازنشستگی هم‌اکنون نیز بار سنگینی را به دوش اقتصاد ژاپن تحمیل می‌کند و با افزایش سن بازنشستگی این هزینه‌ها بیشتر می‌شود.
آمارهای دولتی ژاپن نشان می‌دهد پرداخت‌های برنامه‌های بازنشستگی عمومی تا مارس 2010 به رکورد 612 میلیارد دلاری رسید که بیش از 10 درصد تولید ناخالص داخلی این کشور هزینه دارد. این آمار به این معناست که هر دریافت‌کننده بازنشستگی توسط 8/1 نیروی کار حمایت می‌شود. طبق گزارش روزنامه اقتصادی نیک کی، این نسبت بین هزینه بازنشستگی و تولید ناخالص داخلی با حدود 6 درصد برای آمریکا و متوسط 2/7 درصد برای کشورهای سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) در سال 2005 مقایسه می‌شود.
به هر ترتیب نخست‌وزیر ژاپن اصلاح بیمه اجتماعی را اولویت دولت خود قرار داده و قصد دارد مالیات مصرف را تا 5 درصد افزایش دهد تا به تامین هزینه فزاینده مراقبت از سالمندان کمک کند. طبق اعلام وزارت بهداشت، کار و رفاه ژاپن، پرداخت‌های بازنشستگی در سال مالی 2009 به رکورد بالای 55/50 تریلیون ین (612 میلیارد دلار) رسید که 8/2 درصد بیشتر از سال قبل است. از سوی دیگر میزان پرداخت‌ها در دهه گذشته به بیش از 30 درصد جهش یافت و برآورد می‌شود هزینه‌ها از هم‌اکنون تا مارس سال 2016 به 59 تریلیون ین و تا مارس سال 2026 به 65 تریلیون ین برسد. همچنین شمار مستمری‌بگیران در سال مالی 2009 به میزان 1/3 درصد یا 1/1 میلیون نفر افزایش یافت و به 37 میلیون نفر رسید، اما شمار مشارکت‌کنندگان 9/0 درصد یا 620 هزار نفر کاهش یافته و به 74/68 میلیون نفر رسیده است.
منبع: هفته نامه آتیه نو / حامد رسولی