مسکن اجتماعی، گامی برای خانه‌دار شدن کم‌درآمدها

تامین ۲۴/ ایده‌ای که سه سال و نیم درباره آن بحث و بررسی شد. در هشت ماه گذشته جلسات متعددی با حضور نمایندگان وزارت راه، بنیاد مسکن، سازمان تامین‌اجتماعی، کمیته امداد، بهزیستی، بانک مرکزی، و سازمان برنامه‌وبودجه برگزار شد تا بالاخره طرحی به دولت ارائه شود و در 27 بهمن‌ماه به تصویب هیئت دولت برسد. این طرح با تاکید بر دهک‌های پایین درآمدی جامعه یعنی دهک‌های یک، دو و سه طراحی شده و قرار است طی آن واحدهای مسکونی ساخته شود تا سال‌ها به نیازمندان اجاره داده و سپس به آنها واگذار شوند. بندهای مالی و اقتصادی یک بخش و مباحث رفاهی و اجتماعی بخش دیگر این طرح را تشکیل می‌دهند. قرار است نهادهای‌ اجتماعی دولتی، عمومی و حتی بخش خصوصی اقدام به شناسایی و معرفی متقاضیان نیازمند کنند. در این بین، بر نقش سازمان تامین‌اجتماعی به‌عنوان متولی بیمه‌ای نیز تاکید شده است. در گزارش پیش رو، جزئیات مفصلی از این طرح در گفتگو با محسن سرخو، عضو هیئت‌مدیره سازمان تامین‌اجتماعی، فردین یزدانی کارشناس اقتصاد مسکن و مدیر مطالعات علمی طرح جامع مسکن، و جواد حق‌شناس، معاون امور مسکن بنیاد مسکن انقلاب اسلامی آمده است.

در سال 1392، دولت تدبیر و امید برای تحول در بخش مسکن و تامین نیاز جامعه طرح‌های زیادی را مطرح کرد. طرح‌های «پاک»، «مسکن اجتماعی» و... ازجمله این طرح‌ها بودند. مسکن پاک طرحی بود که محصول تفکر عباس آخوندی در سال‌های وزارت مسکن 1372 تا 1376 بود. اما در دوره جدید، او و همکارانش در دولت مانند علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی از طرح «مسکن اجتماعی» خبر دادند. 25 بهمن 1392، آخوندی توضیحات مختصری درباره این طرح ارائه و آن را در تلازم با «تامین‌اجتماعی» معرفی کرد. به گزارش ایرنا، وزیر راه و شهرسازی گفت: «مسکن اجتماعی جزئی از تامین‌اجتماعی است یعنی گروه مخاطبش کسانی هستند که امکان پس‌انداز و بازپرداخت وام را ندارند؛ بر خلاف مسکن مهر که برای دهک‌های سه، چهار و پنج است که باید اقساط وام را بپردازند. برخی از مردم امکان بازپرداخت وام‌ها را ندارند.» او همانجا بر نقش نهادهای اجتماعی در این طرح تاکید کرد: «طرح مسکن اجتماعی توسط نهادهای حمایتی، سازمان‌های مردم‌نهاد و شهرداری‌ها دنبال می‌شود.»

اما امسال این طرح به صورت جدی‌تری دنبال شده است. آخوندی، وزیر راه و شهرسازی، در پایان مهرماه امسال گفت: «دولت ادغام رفاه و امنیت اجتماعی با طرح‌های مسکن را از طریق «برنامه مسکن اجتماعی» در دستور کار دارد.» آخوندی که در یک سال و نیم گذشته تاکید فراوانی بر بحث رفاه و تامین‌اجتماعی در حوزه مسکن داشته این بار عنوان کرد: «با همراهی و هماهنگی مستقیم کلیه سازمان‌های درگیر در سیاست‌های اجتماعی و حمایتی، این برنامه‌ درصدد طراحی و تامین مسکن برای 40 درصد فقیرترین افراد جامعه در چارچوب برنامه‌های رفاه اجتماعی و توانمندسازی است.» سرانجام در 28 آذرماه «ایسنا» خبر داد که طرح «مسکن اجتماعی» با هدف تامین سالیانه ۱۰۰ هزار واحد مسکونی به هیئت دولت ارسال شد. هفتم دی‌ماه نیز پیروز حناچی، معاون معماری و شهرسازی وزیر راه، با بیان اینکه «طرح مسکن اجتماعی در کمیسیون زیربنایی دولت مراحل نهایی بررسی را طی می‌کند» تاکید کرد: «در این طرح تلاش می‌شود مشکلات مسکن مهر وجود نداشته باشد.» سرانجام ایسنا چهارشنبه 27 بهمن‌ماه از تصویب طرح مسکن اجتماعی در هیئت دولت خبر داد. فقط دو روز از استیضاح بی‌فرجام عباس آخوندی، وزیر راه، گذشته بود که از جزئیات «مسکن اجتماعی» رونمایی شد. «ایران» نیز به‌عنوان روزنامه رسمی دولت یک روز بعد این جزئیات را در قالب گفتگو با عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی، منتشر کرد.

مصوبه «مسکن اجتماعی» توسط اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری، ابلاغ شده است. خطاب این مصوبه به وزارت راه و شهرسازی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان برنامه‌وبودجه، بنیاد مسکن و بانک مرکزی است. در قالب این طرح از دو نوع مسکن به نام‌های «مسکن حمایتی» و «مسکن اجتماعی» نام برده شده است.

1 مسکن حمایتی مترادف با کمک به ساخت و خرید مسکن ملکی و کمک بلاعوض تعریف شده است. بر این اساس بانک مرکزی موظف است بانک عامل را برای پرداخت تسهیلات خرید یا ساخت مسکن حمایتی معرفی کند. استفاده از این تسهیلات برای خرید بناهای تا عمر 20 سال مجاز است. البته اگر فردی از گروه‌های کم‌درآمد جامعه، متقاضی خرید واحدهای باقی‌مانده مسکن مهر باشد، می‌تواند از دولت تا 7 میلیون تومان کمک بلاعوض بگیرد. حال این گروه‌های کم‌درآمد کدام دهک‌ها هستند؟ افراد سرپرست خانوارهای کم‌درآمد که خود و افراد تحت تکفل آنان از تاریخ اول فروردین 1390 فاقد واحد مسکونی بادوام یا وام مسکن بوده و از تاریخ 22 بهمن 1357 از هیچ‌یک از امکانات دولتی یا امکانات نهادهای عمومی غیردولتی مربوط به تامین مسکن شامل زمین، واحد مسکونی و یا تسهیلات یارانه‌ای خرید و یا ساخت واحد مسکونی استفاده نکرده باشند. ضمن اینکه متقاضیان باید دارای حداقل پنج سال سابقه سکونت در شهر موردتقاضا باشند.

2 در قسمت مربوط به مسکن اجتماعی مصوبه دولت آمده که به منظور کمک به ساخت مسکن استیجاری، اگر کسی یا نهادی زمین داشته باشد و تمایل به احداث واحدهای مسکونی اجاره‌ای با نرخ‌های اجاره ترجیحی و در قالب توافق با بنیاد مسکن داشته باشد، به ازای هر واحد استیجاری تا دو برابر سقف تسهیلات مسکن حمایتی، تسهیلات داده می‌شود. علاوه بر این، در قالب ساخت مسکن استیجاری، وزارت راه و شهرسازی موظف است زمین لازم را در محدوده شهرها و یا شهرهای جدید، از طریق واگذاری به سازندگانی که تمایل به ساخت مسکن ملکی – استیجاری با رعایت حداقل 40 درصد اجاره‌ای دارند، اقدام کند. بر اساس توضیحاتی که جواد حق‌شناس، معاون مسکن شهری بنیاد مسکن به آتیه‌نو داده، وزارت راه می‌تواند آن واحدهای مسکن مهر را که بدون مشتری هستند، در قالب مسکن استیجاری به بخش خصوصی واگذار کند تا مالکان جدید، واحدها را به افراد نیازمند، اجاره به شرط تملیک دهند. علاوه بر این، کمک‌هزینه اجاره خانوارهای کم‌درآمد، ماهانه به ترتیب تا 200 هزار تومان برای شهرهای زیر ۵۰۰ هزار نفر و تا 400 هزار تومان با افزایش سالیانه ۱۰ درصد برای شهرهای بالای ۵۰۰ هزار نفر تعیین شده است. وام قرض‌الحسنه ودیعه مسکن برای حمایت از خانوارهایی که توان بازپرداخت اقساط را دارند به ازای هر واحد 5/7 میلیون تومان با بازپرداخت 60 ماهه تعیین می‌شود. حق‌شناس در این گفتگو موضوع سود تسهیلات را نیز این‌طور توضیح می‌دهد: «در این طرح قرار است بخش اعظم سود تسهیلات را دولت متقبل شود و یارانه دهد.» او اضافه می‌کند: «سود تسهیلات نظام بانکی هرچقدر که باشد (در حال حاضر 18 درصد است)، فرد متقاضی فقط 5 درصد آن را پرداخت می‌کند و 13 درصدِ مابقی بر عهده دولت خواهد بود.»

محسن سرخو، عضو هیئت‌مدیره سازمان تامین‌اجتماعی، با اشاره به اینکه در بودجه سال گذشته سازمان تامین‌اجتماعی تصویب کردیم که نهادی به‌عنوان «صندوق تامین مسکن کارگران» ایجاد شود، به آتیه‌نو می‌گوید: «قرار است این صندوق برای تامین مسکن اجتماعی کارگران و مستمری‌بگیران تامین‌اجتماعی به‌عنوان یک صندوق ذخیره فعالیت کند. و امکانات، زمین‌ها و وجوهی را که کارفرمایان و یا خود سازمان تامین‌اجتماعی می‌خواهند کمک کنند از طریق این صندوق جمع‌آوری و برای آنها برنامه‌ریزی شود.» او اضافه می‌کند: «حتی پس‌انداز و آورده کارگران متقاضی مسکن در این صندوق جمع‌آوری می‌شود تا برای سرعت بخشیدن به پروژه‌های مسکن اجتماعی، ارزش‌افزوده‌ای ایجاد کند.» او با تاکید بر اینکه وزارت راه و شهرسازی در بافت فرسوده شهری، زمینی ندارد که بخواهد به سازمان بدهد توضیح می‌دهد: «سازمان تامین‌اجتماعی زمین‌های مناسبی در سطح کشور دارد که با هماهنگی با وزارت راه و شهرسازی، قرار است کاربری این زمین‌ها تغییر یابد تا سازمان بتواند این اراضی را به مسکن اجتماعی برای مستمری‌بگیران، بازنشستگان و کارگران تحت پوشش سازمان تامین‌اجتماعی تخصیص دهد.» سرخو می‌افزاید: «همچنین مذاکراتی با سازمان نوسازی شهر تهران داشته‌ایم تا اراضی بافت‌های فرسوده شهر تهران و واحدهای نیمه‌ساخته در بافت‌های فرسوده پایتخت، به‌منظور واگذاری به مستمری‌بگیران، به مسکن اجتماعی تخصیص یابد.» او تاکید می‌کند: «نظیر این تفاهم را می‌شود در همه کلان‌شهرها اجرا کرد.»

نکته مهم در طرح مسکن اجتماعی، نقش نهادهای اجتماعی است. نقشی که در پروژه بزرگ مسکن مهر، مغفول واقع شده است. در مصوبه این طرح تاکید شده که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موظف است با همکاری کمیته امداد امام خمینی (ره)، سازمان بهزیستی، بنیاد مسکن و شهرداری‌ها نسبت به اولویت‌بندی و شناسایی گروه‌های هدف اقدام کند. فردین یزدانی که نماینده سازمان تامین‌اجتماعی در کارگروه تدوین طرح مسکن اجتماعی بوده، ‌می‌گوید: «نیمی از افراد کم‌درآمد کشور تحت پوشش سازمان تامین‌اجتماعی هستند و این سازمان می‌تواند با سرمایه‌گذاری در این حوزه، هم قشر کثیری از جامعه را خانه‌دار کند و هم درآمد قابل‌توجهی به دست آورد.»

ملک به مدت 10 سال به نیازمندان اجاره داده می‌شود

جواد حق‌شناس، معاون مسکن بنیاد مسکن در گفتگو با آتیه‌نو، با اشاره به اینکه سازندگان باید در پایان ساخت، ملک آن را به مدت 10 سال در اختیار افراد نیازمند مورد تایید نهادهای اجتماعی بهزیستی، تامین‌اجتماعی و کمیته امداد قرار دهند می‌گوید: «در طرح مسکن اجتماعی قرار است سالانه ۱۵۰ هزار واحد ساخته شود.» فردین یزدانی نیز در مورد ساخت‌وسازهای این طرح تاکید می‌کند: «در این طرح شهرداری باید تراکم رایگان به سازندگان بدهد تا مسکن با کمترین هزینه ممکن ساخته شود.»

جواد حق‌شناس معتقد است در طرح مسکن مهر، دهک‌های یک، دو و سه مورد توجه قرار نگرفتند اما قرار است در قالب مسکن اجتماعی به این گروه‌ها هم توجه شود. به گفته او قرار است سازمان‌های دولتی و عمومی و همچنین NGOها برای معرفی نیازمندان به بنیاد مسکن اقدام کنند. محمدسعید ایزدی، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی شهری، نیز می‌گوید: «یک مدل ساخت‌وساز با مشارکت خیرین مسکن‌ساز است که در پی طرح مسکن اجتماعی در بافت‌های فرسوده اقدام به نوسازی می‌کنند.» بر اساس آنچه مشاهده می‌شود، به نظر می‌رسد دولت عزم خود را برای آغاز طرح در سال 96 جزم کرده و می‌خواهد با به پایان رساندن واحدهای باقی‌مانده مسکن مهر، مسکن اجتماعی را به‌عنوان طرحی مکمل اجرا کند.