مذاکره برای خرید هواپیما از بوئینگ و ایرباس یکی از مهم‌ترین دستاوردهای اقتصادی دولت حسن روحانی در دوران پساتحریم به شمار می‌رود. افزوده شدن ده‌ها هواپیمای جدید به ناوگان هوایی فرسوده ایران علاوه بر افزایش امنیت پروازها، گامی در جهت توسعه ظرفیت خطوط هواپیمایی ایران و تبدیل شدن به قطب هواپیمایی و فرودگاهی در منطقه است.
تامین۲۴/ برخی گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که آغاز به کار دونالد ترامپ، به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، می‌تواند تهدیدی برای چشم‌انداز اجرایی شدن فروش هواپیماها به ایران باشد. برای مثال، مقامات شرکت بوئینگ می‌گویند چنانچه دونالد ترامپ پس از آغاز به کار خود به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا فروش هواپیما به ایران را ممنوع کند، به این تصمیم احترام می‌گذارند. موضع‌گیری این غول هواپیماسازی آمریکا با توجه به نفوذ اقتصادی ترامپ چندان عجیب به نظر نمی‌رسد. اما کارشناسان می‌گویند صرف‌نظر‌کردن بوئینگ از فروش هواپیما به ایران به سود این شرکت نخواهد بود. مجلس نمایندگان آمریکا اخیرا با تصویب طرحی درصدد ممنوعیت فروش هواپیما به ایران برآمده است. البته طرح تصویب‌شده توسط مجلس نمایندگان آمریکا هنوز به رأی سنای این کشور گذاشته نشده و باراک اوباما رئیس‌جمهور نیز گفته تا زمانی که در قدرت حضور دارد این طرح را وتو خواهد کرد.
از سوی دیگر بوئینگ و ایران‌ایر هنوز قرارداد نهایی برای فروش هواپیما منعقد نکرده‌اند و مذاکراتی میان طرفین در جریان است. تیم نیل، سخنگوی سیاست‌گذاری عمومی هواپیماهای تجاری بوئینگ، در این باره گفت: «اگر دولت ترامپ، سیاست آمریکا در قبال ایران را تغییر دهد و فروش جت‌های مسافربری به این کشور را ممنوع سازد، بوئینگ به این تصمیم احترام خواهد گذاشت.» از سوی دیگر، شرکت هواپیماسازی ایرباس هم در واکنش به این مصوبه اعلام کرد: «این شرایط وضعیت بلاتکلیفی را برای ایرباس در زمینه فروش هواپیما به ایران پدید آورده است.» براساس گزارش بلومبرگ، شرکت هواپیماسازی ایرباس اعلام کرد در حال ارزیابی تبعات رای کنگره آمریکا به ممنوعیت استفاده از سیستم مالی آمریکا در فروش هواپیماهای ایرباس و بوئینگ به ایران است، اما فرآیند تکمیل قرارداد 27 میلیارد دلاری فروش هواپیما به تهران را نیز متوقف نکرده است. کلاود براندس، معاون رئیس شرکت ایرباس در امور تامین مالی مشتریان در خاورمیانه، گفت: «ایرباس منتظر خواهد ماند تا ببیند سنا و رئیس‌جمهور باراک اوباما چه واکنشی به تصمیم اخیر مجلس نمایندگان نشان می‌دهند.» وی افزود: «تصمیم نهایی هرچه باشد، از نظر زمانی برای این قرارداد خوب نیست، ما باید واکنش ایران را ببینیم.»
چراغ سبز دولت اوباما به ایرباس
ایرباس در حالی نگران سرنوشت فروش هواپیماها به ایران است که دولت باراک اوباما در هفته گذشته دومین مجوز را برای فروش هواپیما به ایران صادر کرده است. رویترز در این زمینه می‌نویسد: «هرچند خزانه‌داری تحت نظر اوباما دومین مجوز را نیز صادر کرده است، اما او در روزهای آخر ریاست جمهوری خود قرار دارد و ترامپ می‌تواند مجوز فروش بیش از یکصد فروند هواپیما به ایران را لغو کند.»
کارشناسان معتقدند: «مجوزهای صادرشده از سوی خزانه‌داری دولت اوباما، از سوی دولت ترامپ قابل لغو هستند. اما او احتمالا در این مسیر با مخالفت متحدان آمریکا و دیگر قدرت‌های جهان که از دیگر طرف‌های برجام به شمار می‌روند، مواجه خواهد شد.»
به گزارش این خبرگزاری انگلیسی، هرچند شرکت ایرباس شرکتی فرانسوی است، اما با توجه به اینکه حداقل 10 درصد قطعات به‌کاررفته در هواپیماهای این شرکت تولید آمریکا هستند، باید برای فروش هواپیماهای خود به ایران از دولت آمریکا مجوز بگیرد. تهران قبلا بیش از 100 فروند هواپیما به شرکت‌های ایرباس و بوئینگ سفارش داده است.
مخالفان فروش هواپیما به ایران ادعا می‌کنند تهران می‌تواند از این هواپیماها برای انتقال سلاح به گروه‌هایی مانند حزب‌الله استفاده کند. تهران این ادعا را تکذیب می‌کند و تحویل نگرفتن هواپیماهای سفارش داده‌شده را ناقض توافق هسته‌ای می‌داند. از سوی دیگر خزانه‌داری آمریکا می‌گوید مجوزهای صادرشده دارای شرایط سختگیرانه‌ای است که ایران را ملزم می‌کند از این هواپیماها تنها برای اهداف تجاری استفاده کند و قابل‌انتقال به یک شخص یا گروه تحت تحریم نیستند.
با این حال دیوید مورتلاک، یکی از مقامات سابق کاخ سفید در امور تحریم‌ها، در این باره گفت: «تا جایی که این مجوزها دارای الزام قانونی نباشند، هر لحظه می‌توانند لغو شوند.» سخنگوی شرکت ایرباس در این باره گفت: «به طور کلی دو مجوز صادرشده برای شرکت، همه 118 فروند هواپیمای توافق‌شده با ایران را پوشش می‌دهد.» وی تلویحا به همپوشانی موجود در دو مجوز صادرشده از سوی خزانه‌داری آمریکا اشاره کرد.
برخی از هواپیماهای سفارش داده‌شده از سوی ایران، به دلیل تاخیر در صدور مجوزهای لازم، از سوی ایران لغو شده‌اند و مقامات می‌گویند ایران دیگر قصد ندارد سوپرجامبوهای ای380 را خریداری کند. بنابراین رقم نهایی هواپیماهایی که قرار است از ایرباس خریداری کند، احتمالا نزدیک به 100 فروند خواهد بود.
موانعی غیر از ترامپ
با وجود اینکه از نظر برخی کارشناسان، ریاست جمهوری ترامپ می‌تواند تهدیدی برای فروش هواپیماهای مسافربری به ایران باشد، تامین مالی چنین مبادله مالی بزرگی نیز همچنان با مشکل مواجه است. از آنجایی که بانک‌های بزرگ بین‌المللی همچنان از بازبرقراری روابط با بانک‌های ایران خودداری می‌کنند، روشن نیست که راهکارهایی مانند لیزینگ در تامین مالی خرید تمامی هواپیماها کارایی داشته باشد.
مقامات تهران می‌گویند همه تخم‌مرغ‌های خود را در سبد ایرباس و بوئینگ نچیده‌اند و با سه شرکت هواپیماسازی «میتسوبیشی» ژاپن، هواپیمای ای‌تی‌آر (ATR) ایتالیا و شرکت هواپیماسازی کومک (Comac) چین برای خرید هواپیما وارد مذاکره شده‌اند. البته این شرکت‌ها در مقایسه با بوئینگ و ایرباس، که ابرقدرت‌های هواپیماسازی در جهان به شمار می‌روند، کیفیت پایین‌تری دارند، اما در مقابل شرایط خرید هواپیما از آن‌ها آسان‌تر است.
چین به‌عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران در زمان تحریم‌ها نیز به تجارت با ایران ازجمله خرید نفت ادامه داد. شرکت هواپیماسازی کومک چین به طور مشخص به منظور شکستن انحصار بوئینگ و ایرباس کار خود را آغاز کرده و قصد دارد هواپیماهایی بسازد که رقیب هواپیماهای تولیدشده توسط بوئینگ و ایرباس باشند. اما تحلیلگران نشریه اکونومیست معتقدند هدف این شرکت برای تولید هواپیما دست‌کم تا سال 2020 محقق نخواهد شد.
این در حالی است که بزرگ‌ترین نقطه‌ضعف هواپیماهای تولید ایتالیا، ژاپن و چین ظرفیت کم آن‌هاست. در حالی که بوئینگ و ایرباس هواپیماهایی با 400 یا 500 سرنشین تولید می‌کنند، هواپیماهای ای‌تی‌آر یا میتسوبیشی معمولا کمتر از 100 سرنشین را در خود جا می‌دهند. به این ترتیب این هواپیماها بیشتر در مسیرهای داخلی ایران کاربرد دارند و ناوگان حمل‌ونقل هوایی بین‌المللی ایران برای مسیرهای خارجی همچنان با کمبود هواپیمای جدید مواجه خواهد بود.
با وجود تمامی گمانه‌زنی‌ها و بدبینی‌هایی که در مورد دوران ریاست جمهوری ترامپ و اقدامات او مطرح می‌شود، برخی کارشناسان بر این باورند که نباید بیش‌ازحد نگران بود. آن‌ها می‌گویند ترامپ تاجر موفقی است که تجربه‌ای نیم‌قرنی در بازار سرمایه و قراردادهای موفق دارد. به همین دلیل نمی‌توان مطمئن بود که او قرارداد پروژه‌هایی را لغو کند که میلیون‌ها دلار سود برای شرکت‌های آمریکایی به همراه دارند.
منبع: هفته نامه آتیه نو / بلومبرگ، رویترز و اکونومیست
مترجم : آزاده افتخاری
بوئینگ و ایرباستامین ۲۴ترامپ و ایرانفروش ایرباس و بوئینگ
