چرایی حضور کم‌رنگ زنان در بخش صنعت
هنوز به شغل زن نگاه سنتی در کشور وجود دارد، به طوری که مرد را نان‌آور خانه می‌دانند. این نوع نگاه جنسیتی قطعا در افزایش آمار بیکاری زنان در شهرها و روستاها نقش به‌سزایی دارد.
تامین ۲۴در حال بارگذاری...
تامین ۲۴/ اقتصاد کشور ما مانند همه جوامع بر سه پایه اصلی خدمات، صنعت و کشاورزی شکل گرفته و نیروهای کار شاغل در بازار کار کشور در این سه گروه قرار دارند. اشتغال در بخش کشاورزی کمترین و در بخش خدمات بالاترین سطح اشتغال را به خود اختصاص داده است، اما به گفته کارشناسان آنچه باعث رشد اشتغال و درمجموع کاهش نرخ بیکاری می‌شود، توسعه بخش صنعت است.
آمارهای مرکز آمار ایران در سال 94 نیز گواه همین موضوع است، این آمارها تعداد شاغلان در بهار ۱۳۹۴ را ۲۱ میلیون و ۸۶۰ هزار و ۸۳۶ نفر اعلام می‌کند که از این میزان سهم شاغلان در بخش خدمات حدود 48 درصد و برابر با ۱۰ میلیون و ۴۶۵ هزار و ۷۰۷ نفر بوده است. این در حالی است که سهم اشتغال در بخش صنعت، با ۳۳ درصد 7 میلیون و ۲۰۵ هزار و ۸۴۱ نفر و سهم اشتغال در بخش کشاورزی با حدود ۱۹ درصد 4 میلیون و ۱۸۹ هزار و ۵۵۸ نفر گزارش شده است.
از طرفی آمارها نشان می‌دهد در سال ۱۳۸۴، ۲۸ درصد زنان در مشاغل صنعتی، حدود ۳۴ درصد در مشاغل کشاورزی و ۳۸ درصد در حوزه خدمات مشغول به کار بوده‌اند، اما در این سال‌ها تغییرات قابل‌توجهی در حوزه‌های شغلی زنان رخ داده است، به نحوی که دو بخش کشاورزی و صنعت به‌تدریج سهم کمتری از اشتغال زنان را به خود اختصاص دادند و در مقابل درصد بیشتری از زنان شاغل، مشغول به کار در حوزه خدمات شدند. تداوم تغییرات ساختاری با گذشت هشت سال یعنی در سال 1392، آمارهای مذکور را تغییر داده است. به گونه‌ای که هم‌اکنون سهم مشاغل خدماتی از کل مشاغل زنان ایرانی به ۵۰ درصد و مشاغل کشاورزی به ۲۵ درصد رسیده و مشاغل صنعتی به ۲۴ درصد کاهش یافته است.
درواقع آمار خروج زنان از برخی حوزه‌های شغلی و جایگزین شدن حوزه‌های جدید اشتغال آن‌ها قابل‌تامل است و این سوال را به ذهن می‌رساند که چرا زنان به مشاغل خدماتی بیشتر رو آورده‌اند و نقش آن‌ها در مشاغل صنعتی، که به اهداف تولید و توسعه نزدیک‌تر است، کم‌رنگ شده است؟
نیاز بیشتر به مشاغل خدماتی
کارشناسان اقتصادی دلایل گرایش به مشاغل خدماتی را ظرفیت‌های بالای اشتغال در این حوزه می‌دانند، چراکه در سال‌های اخیر بسیاری از کارهای هتلداری، رستوران‌داری، حمل‌ونقل، انبارداری، تاکسیرانی، گردشگری، آژانس‌های مسافرتی، مراکز بهداشتی و درمانی، مراکز مشاوره، موسسات فنی و تبلیغاتی، مراکز عرضه و فروش مواد خوراکی، بانک‌ها و بیمارستان‌ها جزو مشاغل خدماتی به شمار می‌روند؛ مشاغلی که با نیاز و مصرف روزمره مردم در ارتباط هستند و تعدد و گسترش آن‌ها و افزایش مجوز فعالیت این مراکز، نشان از گرایش جامعه به دریافت خدمات است.
از طرفی آن‌ها معتقدند کمبود ظرفیت‌سازی مناسب، نبود استراتژی مشخص در بخش‌های اقتصادی و مهیا نبودن زیرساخت‌های توسعه اشتغال در حوزه‌های کشاورزی و صنعت سبب شده زنان کمتری در این حوزه‌ها مشغول به کار شوند.
این در حالی است که معاون رئیس‌جمهوری در امور زنان و خانواده اعلام کرده بود که حدود 78 درصد زنان ایرانی از نظر اقتصادی غیرفعال هستند. شهین‌دخت مولاوردی با اشاره به ثابت ماندن نرخ مشارکت اقتصادی زنان ایرانی در 40 سال گذشته گفته بود: «12 درصد از کل جامعه زنان کشور مشاغل رسمی دارند و 19 میلیون نفر نیز خانه‌دارند.»
کم‌کاری از زنان یا بازار کار؟
عوامل مختلفی برای حضور کم‌رنگ زنان در بخش‌های صنعتی عنوان می‌شود. سلیقه و برخورد کارفرمایان، شرایط سخت محیط‌های کاری در بخش صنایع و ویژگی‌های فضای کار باعث می‌شود زنان یا رغبتی به حضور در این بخش نداشته باشند و یا اگر تمایلی داشته باشند، احتمال ورود و حضورشان در این بخش‌ها با محدودیت مواجه شود.
پرستو الهیاری، فعال و پژوهشگر حوزه زنان، با اشاره به این عوامل در گفت‌وگو با «آتیه‌نو» می‌گوید: «در فرهنگ و عرف ما، مشاغل خدماتی خصوصا در حوزه‌های آموزشی بیشتر برای زنان تعریف شده است، درواقع نقشی کلیشه‌ای برای زنان جهت حضور در مشاغل خدماتی وجود دارد که ترمیم و بهبود این نگاه نیازمند فرهنگ‌سازی است.» او ادامه می‌دهد: «با افزایش حضور زنان در دانشگاه‌ها و خصوصا در رشته‌های فنی و حرفه‌ای مسلما تمایل آن‌ها برای حضور در بازار کار و بخش صنایع بیش از گذشته است، اما متاسفانه در عمل این علاقه لزوما منجر به حضور زنان در این بخش‌ها نمی‌شود.»
این پژوهشگر حوزه زنان معتقد است که رسانه‌ها و فعالان حوزه زنان برای فرهنگ‌سازی در این خصوص نقش تاثیرگذاری دارند. از طرفی سیاست‌گذاران حوزه اقتصادی نیز باید با فراهم کردن زیرساخت‌ها و بستر مورد نیاز، حضور زنان در این بخش‌ها را افزایش دهند.
هرچند برخی معتقدند حضور زنان در مشاغل صنعتی نیازمند بسترهای هزینه‌بر ازجمله تسهیلات برای رفت‌وآمد و یا تاسیس خوابگاه‌ها و استراحتگاه‌های ویژه در شهرک‌های صنعتی است، اما به اعتقاد الهیاری با وجود اینکه نیمی از جمعیت کشور را زنان تشکیل می‌دهند، مسلما در بلندمدت حضور زنان در این مشاغل صنعتی به سود کشور است.
تربیت نیروی دانشگاهی و متخصص برای هیچ!
بی‌توجهی به ورود زنان در بازار کار، خصوصا در صنایع که اتفاقا خلا نبود آن‌ها در این بخش کاملا مشهود است، فقط یک آسیب اجتماعی یا اقتصادی محسوب نمی‌شود. افسردگی زنان، احساس نابرابری و بی‌توجهی به نقش زنان در چرخه اقتصادی کشور از مهم‌ترین پیامدهای افزایش آمار بیکاری در میان زنان است.
مدیر گروه مطالعات زنان پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با بیان اینکه بی‌توجهی به ایجاد فرصت‌های شغلی برای زنان به معنای هدر دادن این قشر از نیروی انسانی است، معتقد است: «هنوز به شغل زن نگاه سنتی در کشور وجود دارد، به طوری که مرد را نان‌آور خانه می‌دانند. این نوع نگاه جنسیتی قطعا در افزایش آمار بیکاری زنان در شهرها و روستاها نقش به‌سزایی دارد.»
لیلا فلاحتی به خبرگزاری مهر می‌گوید: «بسیاری از این فارغ‌التحصیلان با هزینه‌های دولت در حال حاضر آماده‌به‌کار هستند. از سوی دیگر این افراد زمانی را برای ادامه تحصیل اختصاص داده‌اند، اما اکنون که باید وارد بازار کار شوند، فرصت‌های شغلی لازم را به دست نیاورده‌اند که این مسئله به این معناست که از نیروی متخصص با وجود پرداخت هزینه دولتی استفاده درستی نمی‌شود.»
این در حالی است که بدترین وضعیت بیکاری در کشور مربوط به زنان گروه سنی 20 تا 24ساله به میزان 2/47 درصد است. همچنین زنان 25 تا 29ساله کشور نیز دارای 35 درصد بیکاری هستند، از سویی وضعیت بیکاری زنان در حالی بدتر می‌شود که بدانیم نرخ بیکاری زنان 20 تا 24ساله ساکن در شهرهای کشور به 1/54 درصد رسیده است.
حل مشکل، شاید برنامه ششم توسعه
زنان در بیشتر کشورها با طیفی از مشکلات درخصوص شغل، برقراری حقوق و دستمزد، ایجاد توازن میان مسئولیت‌های کاری و خانوادگی و... روبه‌رو هستند و شکاف‌های جنسیتی بیش‌ازپیش خود را در بازار کار نشان می‌دهد. معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده در این خصوص معتقد است: «امروز بیش از 95 درصد مشاغل زنان در کشورهای توسعه‌نیافته مشاغل غیررسمی است. در ایران سال‌هاست برای تحقق اهداف مندرج در اسناد بالادستی ازجمله حقوق کار تلاش می‌کنیم؛ اما هنوز تا وضعیت مطلوب فاصله داریم.» با این حال مولاوردی امیدوار است که در برنامه ششم توسعه این مشکل حل شود و در این مورد می‌گوید: «تعادل جنسیتی در بازار کار ازجمله مواردی است که باید در این سند مورد توجه قرار بگیرد. امیدواریم در این برنامه با حرکت به سمت توسعه متوازن، چه از لحاظ منطقه‌ای و چه از لحاظ موضوعی، به رفع عدم تعادل‌ها در بازار کار دست پیدا کنیم.»
منبع: هفته نامه آتیه نو / مرمر جمالی