زایش عروسک‌های بومی در دستان زنان روستا

تأمین ۲۴/ عروسک‌های صورت دکمه‌ای که برآمده از اسطوره‌ها و قصه‌های کهن مردم بیرجند بودند، خیلی زود در دل مردم جا باز کردند. چطور شد که این عروسک‌های بومی، که از یادها و خاطرها رفته بودند، بار دیگر جان گرفتند؟ نجات‌بخش زندگی فقرزده مردم روستا شدند. پروژه «ترسیب کربن» را زنده‌کننده این موجودات ازیادرفته می‌دانند. پروژه‌ای که از پتانسیل‌های مردمی و بومی استفاده می‌کرد تا کسب‌وکار مردم را رونق دهد. «آمنه سیاری» که با تلاش‌های بسیار توانست این حس گمشده را در زنان روستاهای دورافتاده بیرجند زنده کند، از خودش، عروسک‌ها و زنان می‌گوید که حالا منبعی برای درآمد اهالی روستاهای خشک و غبارزده شده‌اند. روایت آمنه سیاری را از پروژه بخوانید:

آمنه سیاری هستم، متولد ۱۳۷۱. قریب به چهار سال است در پروژه بین‌المللی ترسیب کربن فعالیت می‌کنم. همزمان که وارد دانشگاه شدم، کار را شروع کردم. در این مسیر پرفرازونشیب تلاش‌های بسیاری کردم و برای رسیدن به اهدافم در این پروژه شب و روز نداشتم. هنوز یادم می‌آید که در روزهای نخست، مهندس یاری، مدیر اجرایی پروژه ترسیب کربن، خانواده‌ام، همکارانم در اداره کل منابع طبیعی استان خراسان جنوبی و کارشناسان اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان مشاوره‌های بسیار خوبی به من دادند و حمایت‌های بی‌مثالی از من کردند. مهم‌ترین سیاستی که این پروژه دارد، توانمندسازی جامعه روستایی است. ابتدا به‌عنوان یک تسهیل‌گر برای کمک به جامعه روستایی سعی کردم خودم را به‌عنوان دختری بیرجندی توانمند کنم.

بعد از گذشت ۵ سال با تمام فرازونشیب‌هایی که طی کردم و همه سختی‌هایی که تحمل کردم حالا مرا فردی فعال و توانا در استان می‌شناسند. از مهم‌ترین اهداف پروژه واگذاری تمام مسئولیت‌های آن به شرکت «تعاونی الغدیر» است. به طوری که در ابتدای کار هر تعداد عروسک که درست می‌شد، این تعاونی آن را خریداری می‌کرد. درواقع ما با این کار، قدم مهمی در مبارزه با فقر در جامعه روستایی برداشتیم. برای رسیدن به هدف این پروژه مهم باید مشاغلی در روستاها با مشارکت مردان و زنان روستایی ایجاد می‌کردیم. یکی از این پروژه‌ها احیای عروسک‌های بومی بود که در سال ۹۲ با برگزاری جشنواره عروسکی در شهرستان بیرجند اجرایی شد. شرکت‌کنندگان این جشنواره، زنان و مردان روستایی بودند که قریب به ۴۵۰ نوع عروسک ساختند. این جشنواره در روستای تاجمیر با کمک یکی از زنان روستا به نام «گل بی‌بی» برگزار شد. این جشنواره در شناخت پتانسیل روستای تاجمیر بسیار موثر بود. اهالی این روستا فهمیدند که چقدر این عروسک‌ها می‌توانند در توسعه روستایشان کارآمد باشند و با ساخت این عروسک‌ها درآمد خوبی به دست آوردند.

اما چرا عروسک‌ها احیا شدند؟ این عروسک‌ها درواقع هنر بومی مردم تاجمیر بودند و از طرف دیگر از منابع طبیعی نیز در این پروژه استفاده می‌شد که به‌نوعی باعث ترسیب کردن بود. احیای دوباره این عروسک‌ها باعث شد هنر ساخت عروسک‌سازی (دوتوک) برای اولین‌بار در ایران به شماره ۱۰۶۳ ثبت ملی میراث معنوی کشور شود.

این عروسک‌ها با ذوق و سلیقه زنان روستایی و با توجه به فرهنگ، آداب‌ورسوم و نوع لباس‌های بومی آن‌ها ساخته می‌شد. اولین قدم برای ساخت این عروسک‌ها، ایجاد انگیزه در میان اهالی روستا بود، به همین دلیل این جشنواره عروسکی در روستای تاجمیر برگزار شد و از همه جوامع محلی جهت حضور در آن دعوت و از آن‌ها خواسته شد تا قدیمی‌ترین عروسکی که به یاد می‌آورند را بسازند. گل بی‌بی اریا کلندرزهی، قدیمی‌ترین عروسکی که مادربزرگش برایش ساخته بود را ارائه داد و در این جشنواره نفر اول شد. حالا هم عروسک‌های او میان مردم بسیاری از شهرها معروف است. چرا عروسک گل‌بی‌بی برتر شد؟ نخست اینکه عروسک‌های او قدیمی‌ترین عروسکی است که در یادش مانده. دوم اینکه عروسک گل بی‌بی سربند داشت و صورتش به جای نقاشی از دکمه بود. دکمه بخشی از باور و فرهنگ زندگی بلوچ است و از آنجایی که روستای تاجمیر از توابع شهرستان سربیشه و در مسیر جاده درح (مرز ماهیرود بعد از پاسگاه حسین‌آباد) بوده است و در این مسیر بلوچ‌ها زندگی می‌کنند، استفاده از دکمه به‌نوعی برآمده از این فرهنگ است. از جشنواره سه سال گذشته است. در حال حاضر ۴۵ زن در راستای حفظ و احیای هنر صنایع‌دستی در ۵ روستای تاجمیر، کسراب، نازدشت همت‌آباد، و حجت‌آباد مشغول به فعالیت هستند و از این راه کسب درآمد می‌کنند. زنان این روستاها پویا شده‌اند و خانه‌هایشان تبدیل به کارگاهی برای ساخت عروسک شده است.

منبع: هفته نامه آتیه نو