نرخ بیکاری به رشد صنعتی بی‌کشش شد

تأمین ??/براساس آمارهای مرکز آمار ایران، در سال ???? در کارگاه‌های صنعتی ?? نفر کارکن و بیشتر حدود یک میلیون و ?? هزار نفر به کار اشتغال داشتند، براساس گزارش مرکز پژوهش مجلس درحالی که در سال ???? تعداد شاغلان در این بخش به بیش از یک میلیون و ???هزار نفر افزایش یافته است. این بدان معناست که در کل این دوره در مجموع تنها ??? هزار نفر به شاغلان صنعتی اضافه شده است که معادل رشد متوسط اشتغال سالانه ?. ?درصد است.

به‌نظر می‌رسد که این میزان اشتغال جدید به میزانی نبوده است که تاثیر معناداری بر نرخ بیکاری داشته باشد. بنابراین پرسش اساسی این است که چرا رشد صنعتی در ایران نتوانسته است تاثیر معنادار و قابل توجهی بر نرخ بیکاری داشته باشد؟ البته لازم به‌ ذکر است که نرخ بیکاری کل بین سال‌های ???? تا ???? و نیز در سال‌های ???? تا ???? کاهش یافته است، با این‌حال، آنچه باید توجه شود این است که کاهش نرخ بیکاری حاصل افزایش اشتغال در همه بخش‌های اقتصادی اعم از خدمات، کشاورزی و صنایع و معادن و نیز خروج بخشی از نیروی کار از بازار کار به دلایلی مانند بازنشستگی و حتی مهاجرت است.

با وجود این، آمار اشتغال در کارگاه‌های صنعتی نشان می‌دهد که در مجموع ایجاد شغل در کارگاه‌های صنعتی در کل این دوره تنها ???هزار نفر بوده است که به هیچ‌وجه با نیازهای بازار کار کشور تناسب ندارد. یکی از ویژگی‌های بازار کار در کشور که باید به صورت جدی مورد توجه قرار گیرد، بالا بودن نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی است که افزایش ظرفیت اشتغال در بخش صنعت می‌تواند تاثیر قابل توجهی در جذب این بخش از نیروی کار داشته باشد.

براساس آمار مرکز آمار ایران مبتنی بر سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن، در سال ???? نرخ بیکاری دارندگان مدرک دانشگاهی تنها ?. ?درصد بوده است. در سال ???? این رقم به بیش از ??درصد و در سال ???? به بیش از ??درصد رسیده است. افزایش پوشش تحصیلات دانشگاهی در کنار جوان بودن بخش بزرگی از جمعیت در این روند تاثیرگذار بوده است. این موضوع نشان می‌دهد، چالشی که پیش‌روی اقتصاد ایران قرار دارد، نیاز مبرم به ایجاد مشاغلی دارد که بتوانند افراد تحصیلکرده را جذب کنند و بخش صنعت در این زمینه توانایی بالقوه بالایی دارد. با این حال، همان‌طور که بیان شد، عملکرد اشتغالزایی این بخش به هیچ‌وجه متناسب با نیاز اقتصاد ایران نبوده است.

در یک دوره ??ساله در مجموع تنها حدود ??درصد به شاغلان صنعتی اضافه شده که معادل رشد متوسط سالانه اشتغال ?. ?درصد است. این میزان اشتغال جدید به میزانی نبوده است که تاثیر معناداری بر نرخ بیکاری داشته باشد. به نظر می‌رسد که کاهش متوسط نرخ رشد صنعتی طی یک دهه گذشته، عدم پایداری و نوسانی بودن رشد صنعتی و تمرکز بیشتر بخش صنعت به صنایع سرمایه‌بر از عمده‌ترین دلایلی است که می‌توان برای اشتغالزایی ناکافی در بخش صنعت برشمرد. از یک‌سو تعداد کارگاه‌های صنعتی کاهش یافته است و ازسوی دیگر تعداد کارکنان بنگاه‌های صنعتی با ظرفیت ??نفر کارکن و بیشتر، از ?? نفر به ازای هر کارگاه در سال ???? به ?? نفر به ازای هر کارگاه در سال ???? افزایش یافته است که نشان می‌دهد متوسط تعداد شاغلان طی این سال‌ها به طور متوسط بیش از ??درصد افزایش یافته است.

این درحالی است که در همین مدت کمتر از ??درصد به تعداد شاغلان کارگاه‌های صنعتی اضافه شده است. به بیان دیگر احتمالا بخشی از نیروی کاری که توسط بنگاه‌های موجود جذب شده‌اند، متعلق به واحدهای صنعتی بوده که تعطیل شده‌اند.

در شرایط فعلی، بنگاه‌های بزرگ صنعتی ظرفیت اشتغالزایی محدودی دارند، لذا ضروری است برای جذب موثر نیروی کار متقاضی اشتغال در آینده توجه بیشتری به بنگاه‌های کوچک و متوسط مبذول شود. یکی از مزیت‌های بنگاه‌های کوچک و متوسط این است که میزان منابع مالی الزم برای ایجاد هر شغل در آن‌ها کمتر از بنگاه‌های بزرگ است. از این‌ رو راهبرد رشد صنعتی سازگار با اهداف اشتغال نیازمند توجه جدی به بنگاه‌های کوچک و متوسط است. نکته دیگری که در زمینه ساختار صنعت باید مورد توجه قرار گیرد، تمرکز فعالیت‌های صنعتی بر صنایعی است که اشتغالزایی آن‌ها به طور نسبی کمتر بوده است.

بالا‌ترین سهم فعالیت‌های صنعتی در ایران طی دوره زمانی ????-???? به‌طور متوسط متعلق به صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی، تولید فلزات اساسی و تولید وسایل نقلیه موتوری بوده است. در مقابل صنایعی مانند نساجی و پوشاک که توان اشتغالزایی بالایی به‌ازای هر واحد سرمایه‌گذاری دارند سهم کمتری در بخش صنعت دارند. این موضوع سبب شده است تا بخش صنعت در ایران به طور نسبی اشتغالزایی بالایی نداشته باشد، چراکه عمده فعالیت‌ها در آن به صنایع بزرگی تمرکز یافته است که سرمایه بری بالایی دارند.

توان پایین خلق شغل در صنایع ایران در گزارش اخیر صندوق بین‌المللی پول نیز مورد توجه قرار گرفته است. بر این اساس، متوسط کشش اشتغال در کل اقتصاد ایران بین سال‌های ????تا ???? میلادی ?. ? بوده است که به این معناست که با افزایش هر یک درصد به رشد اقتصادی تنها ?. ?درصد به میزان شاغلان اضافه می‌شود که در مقایسه با اقتصادهای نوظهور و کشورهای نزدیک به اقتصاد ایران پایین است. بررسی‌های بازوی پژوهشی مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد که به دلیل بروز مشکلات مختلف و تعطیلی واحدهای صنعتی، تعداد کارگاه‌های صنعتی در یک دهه گذشته کاهش یافته که در نتیجه آن توان اشتغالزایی بخش صنعت با مشکل مواجه شده است. همچنین در طول زمان تغییرات و نوسانات رشد اقتصادی در بخش صنعت افزایش یافته است به‌طوری‌که علاوه‌ بر کاهش متوسط نرخ رشد صنعتی بعد از برنامه سوم توسعه، نوسان رشد صنعتی نیز افزایش یافته است که این موضوع خود مانعی برای اشتغالزایی در این بخش محسوب می‌شود. ازسوی دیگر، یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهند که تمرکز بخش صنعت در ایران بیشتر بر صنایع سرمایه‌بر است که با وجود ارزش‌افزوده زیادی که ایجاد می‌کنند، در مقایسه با صنایع کاربر از اشتغالزایی پایینی برخوردارند.

با توجه به موارد ذکر شده، به نظر می‌رسد راهبرد رشد صنعتی متناسب با اهداف اشتغالزایی باید بر محورهای زیر متمرکز باشد:

*رفع موانع تولید در بخش صنعت و افزایش نرخ رشد بخش صنعت

*توجه جدی به بنگاه‌های کوچک و متوسط که نقش مهمی در ایجاد اشتغال دارند

*ایجاد ثبات اقتصادی و پیروی از یک راهبرد رشد صنعتی پایدار

*تکمیل حلقه‌های مفقوده بخش صنعت و تقویت پیوند‌ها بین فعالیت‌های صنعتی بزرگ و سرمایه‌بر و سایر صنایع به منظور سرریز کردن آثار رشد در صنایع بزرگ به صنایع کوچک و اشتغالزا

*رفع موانع تولید و احیای صنایع اشتغالزا و کاربر مانند صنایع نساجی.

نرخ بیکاری به رشد صنعتی بی‌کشش شد

آخرین خبرها