مقررات و ضوابط جهان‌شمول مربوط به حقوق و مزایای کارگران، در سطح حداقلی تعریف شده و این ضوابط کف حمایت‌هایی است که باید برای نیروهای مولد در نظر گرفته شود و هر کشور به فراخور توانمندی اقتصادی موظف است از این حد فراتر رود.
محمد حسین قشقایی
کارشناس تامین اجتماعی
تامین ۲۴/ حقوق و مزایای کارگر موضوع این شماره است. در ابتدا باید این نکته را متذکر شویم که ضوابط و مقرراتی که در قوانین کار و تامین‌اجتماعی عنوان شده، حداقل امتیازاتی است که برای امرارمعاش و دوام زندگی کارگر در نظر گرفته شده است، بنابراین نباید تصور شود که حمایت از قشر کارگر و مولد باید در همان حد باقی بماند، بلکه باید سعی شود با مکانیزم‌های مختلف این امتیازات تقویت شود. در مقاوله‌نامه‌های بین‌المللی نیز بر این امر تاکید شده که مقررات و ضوابط جهان‌شمول مربوط به حقوق و مزایای کارگران، در سطح حداقلی تعریف شده و این ضوابط کف حمایت‌هایی است که باید برای نیروهای مولد در نظر گرفته شود و هر کشور به فراخور توانمندی اقتصادی موظف است از این حد فراتر رود. ولی این حداقل‌ها باید در تمامی کشورها، چه ضعیف و چه قوی، رعایت شود. اگرچه در بسیاری از کشورها این حداقل‌ها نیز هنوز برقرار نشده، ولی سعی و تلاش برای بهبود وضعیت و نیل به حمایت‌های مکفی از کارگران ادامه دارد.
حقوق و مزایای کارگران را به چند دسته می‌توان تقسیم کرد. مواردی که در هر وضعیت و حالتی باید پرداخت شود و همه کارگران به‌طور یکسان از آن بهره‌مند می‌شوند. برخی از مزایا با وجود شرایط خاص در شخص کارگر مورد پیدا می‌کند، مثل تاهل یا داشتن اولاد. برخی از مزایا نیز به تحقق شرایط و انجام وظایفی موکول شده که در صورت انجام آن وظایف، کارگر مستحق آنها می‌شود، مثل اضافه‌کاری.
1. پرداختی‌هایی که در هر حالت باید به کارگر داده شود:
حقوق: پرداخت حقوق به کارگر بابت کاری که برای کارفرما انجام می‌دهد یکی از عناصر اولیه و اصلی ایجاد رابطه کاری بین کارگر و کارفرماست و چنانچه در این ارتباط حقوقی به کارگر پرداخت نشود، اصولا مناسبات کاری به وجود نمی‌آید و مقررات کار بر آن حاکم نخواهد بود. از این رو در مواردی که شخصی برای دیگری بدون دریافت حقوق کاری را انجام دهد، از شمول قانون کار و مقررات مربوطه خارج است. بنابراین پرداخت حقوق در بازه زمانی خاص (روزانه، هفتگی یا ماهانه) نخستین تعهد کارفرما به کارگر است که نباید از حداقل حقوق تعیین‌شده در سال مربوطه کمتر باشد.
بیمه کارگر: بیمه کردن کارگران از اولین روز اشتغال آنها در کارگاه به موجب ماده 148 قانون کار یکی دیگر از وظایف زایل‌ناشدنی کارفرماست. این مسئولیت کارفرما به هیچ وجه حتی با توافق و درج در قرارداد کار از گردن وی ساقط نمی‌شود. باید توجه داشت که مسئولیت بیمه کردن کارکنان با کارفرماست و کارگر در این زمینه هیچ‌گونه مسئولیتی ندارد. نپرداختن حق‌بیمه به سازمان مستلزم جرائم و مجازات‌هایی است که در قانون کار و تامین‌اجتماعی منعکس شده است.
بن: مبلغ بن در سال جاری 110 هزار تومان است و همه کارگران بدون استثنا از این امتیاز برخوردار می‌شوند. بن مشمول کسر حق‌بیمه است.
حق مسکن: فوق‌العاده حق مسکن 40 هزار تومان است که به همه کارگران فارغ از داشتن مسکن شخصی، قابل‌پرداخت است. حق مسکن نیز مشمول بیمه است.
حق سنوات: به کلیه کارگران چه قرارداد موقت و چه دائمی به ازای هرسال کار یک ماه حقوق مبنا به‌عنوان حق سنوات پرداخت می‌شود. کسانی که کمتر از یک سال مشغول به کار بوده‌اند متناسب با مدت اشتغال مستحق دریافت حق سنوات هستند. مثلا کسی که سه ماه کار کرده سه دوازدهم آخرین حقوق مبنا حق سنوات دریافت می‌کند. حق سنوات مشمول کسر حق‌بیمه نیست.
عیدی: شامل دو ماه حقوق مبناست که از سه برابر حداقل حقوق سال مربوطه بیشتر نشود. پرداخت عیدی هم برای کلیه کارکنان الزامی است و به نسبت مدت اشتغال باید پرداخت شود. عیدی نیز مشمول بیمه نیست.
2. برخی از مزایا در صورتی به کارگر تعلق می‌گیرد که دارای شرایط شخصی خاصی شود. موارد آن عبارت است از:
حق اولاد (عائله‌مندی): مبلغی است که در صورت داشتن فرزند به کارگر پرداخت می‌شود و معادل سه روز حقوق بابت هر فرزند به‌طور ماهیانه است. حق اولاد مشمول کسر حق‌بیمه نیست. لازم است یادآور شویم که با اصلاحات اخیر محدودیت تعداد فرزندان به دو فرزند لغو شده و عائله‌مندی به کلیه فرزندان حائز شرایط باید پرداخت شود.
کمک‌هزینه ازدواج: این کمک، مبلغ یک ماه متوسط مزد یا حقوق بیمه‌شده است و به کارگرانی تعلق می‌گیرد که برای اولین بار ازدواج می‌کنند و دارای 720 روز سابقه ظرف مدت پنج سال قبل از تاریخ ازدواج نزد سازمان تامین‌اجتماعی هستند. کمک‌هزینه ازدواج در صورتی که زن و شوهر هردو مشمول قانون کار و تامین‌اجتماعی باشند، توسط سازمان مذکور پرداخت می‌شود.
غرامت دستمزد ایام بارداری و بیماری: غرامت دستمزد جایگزین حقوق کارگر و بیمه‌شده در شرایط خاص مثل بیماری و زایمان است که سازمان تامین‌اجتماعی آن را می‌پردازد.
3. برخی مزایا به دلیل شرایط خاص کاری و انجام کار جداگانه به کارگر تعلق می‌گیرد:
فوق‌العاده اضافه‌کاری: در صورتی که کارگر و کارفرما در مورد اضافه‌کاری با هم توافق کنند، کارگر به ازای هر ساعت اضافه‌کاری 40 درصد مزد بیشتر دریافت می‌کند.
فوق‌العاده شب‌کاری: چنانچه بخشی از کار کارگر به شب بیفتد، به ازای هر ساعت 35 درصد فوق‌العاده شب‌کاری به او تعلق می‌گیرد.
فوق‌العاده جمعه‌کاری: زمانی است که کارگر روز جمعه به کار اشتغال داشته باشد، به ازای آن مشمول اضافه دریافتی معادل 40 درصد خواهد بود.
فوق‌العاده نوبت‌کاری: کارگر به نسبت آنکه زمان‌های اشتغالش در صبح، عصر یا شب باشد از فوق‌العاده نوبت‌کاری به میزان 10، 15 یا 22 درصد برخوردار می‌شود. تمامی فوق‌العاده‌های مذکور مشمول پرداخت حق‌بیمه است.
حق ماموریت: مبلغی است که در صورتی که کارگر از محل کارگاه اصلی 50 کیلومتر دور شود و یا شب را در مقصد به سر برد، به او پرداخت می‌شود. این مبلغ معادل یک روز حقوق کارگر است. حق ماموریت مشمول کسر بیمه نیست.
مدت 13 سال است که در یک شرکت خارجی مشغول به کار هستم. در قرارداد کاری ما ذکر شده که این شرکت من را بیمه نمی‌کند. مرخصی نداریم و هر سال حقوق آن سال را بر 12 تقسیم و به‌عنوان سنوات آن سال به ما پرداخت می‌کنند. آیا این مقدار سنوات به حساب می‌آید یا می‌توانیم برای سنوات و عیدی و... در زمان استعفا شکایت کنیم؟
طبق قانون و مقررات کار و تامین‌اجتماعی هم مرخصی استحقاقی سالانه و هم بیمه کردن کارگران اجباری است و با توافق هم قابل‌چشم‌پوشی نیست. درج این شرایط در متن قرارداد کار نیز هیچ اعتباری ندارد. مبلغ حق سنوات آخرین حقوق مبنای کارگر است که به ازای هرسال 30 روز است و توسط کارفرما باید پرداخت شود. پرداخت سالانه سنوات در طول خدمت علی‌الحساب است و در تسویه نهایی در پایان اشتغال قابل‌محاسبه خواهد بود. برای عیدی هم، در صورتی که پرداخت نشده باشد، می‌توان در هیئت‌های حل اختلاف شکایت کرد.
منبع: هفته نامه آتیه نو