علل وعوامل افزایش نرخ حوادث ناشی ازکار

محمد حسین قشقایی
کارشناس تامین اجتماعی

تامین ۲۴/ حوادث ناشی از کار یکی از خطرات احتمالی هر کارگاه تولیدی و صنعتی بشمار می رود و برخی از مشاغل بیش از بقیه در معرض این خطرات هستند. در ایران تعداد حوادث ناشی از کار در مراکز تولیدی و صنعتی بسیار بالاست و با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد. عوامل و علل متعدد و متنوعی در بروز حوادث دخالت دارند که در مقالات و نوشته های پیشین به آنها اشاره کرده ایم. در این نوشتار می خواهیم از زاویه دیگری به این موضوع نگاه کنیم. برخی عوامل و موارد وجود دارند که در بروز حوادث تاثیر گذارند، ولی کمتر به آن توجه شده است.

موارد زیر از آن جمله اند:

1-از عواملی که بر افزایش حوادث ناشی از کار تاثیر دارد، اضافه کاری است. کار اضافی به کاری گفته می‌شود که علاوه بر ساعات موظف روزانه و هفتگی انجام شود. کار اضافی برای کارگر و کارفرما مزایایی دارد. این موضوع برای کارگر مزد و درآمد بیشتری به همراه دارد و برای کارفرما نیز بهره‌گیری بیشتر از امکانات کارگاه، بدون استخدام کارگر جدید. طبق قانون کار ساعات کار نباید از 8 ساعت در روز یا 44 ساعت در هفته و 176 ساعت در ماه بیشتر باشد. چنانچه علاوه بر ساعات مذکور، کار بیشتری به کارگر ارجاع شود، اضافه کاری محسوب می شود و به ازای هر یک ساعت کار 40 درصد دستمزد بیشتر به کارگر پرداخت می شود. البته اضافه کار باید با موافقت کارگر و کارفرما باشد و کارفرما نمی تواند به جز موارد استثنایی بدون موافقت کارگر اضافه کار به او ارجاع دهد. انچه که از قانون کار و مقررات استنباط می شود این است که اضافه کار قاعده نبوده و نباید در این خصوص امری مستمر و دائمی تلقی شود. بر این اساس فقط در شرایط خاص و ضرور باید از اضافه کار کارگر استفاده گردد، اگر غیر از این بود قانونگذار ساعات کار روزانه، یا هفتگی را بیشتر تعیین می کرد. این امر بخاطر جلوگیری از فرسودگی کارگر و همچنین کاهش حوادث ناشی از کار است. زیرا توان انسان اندازه ای دارد و خستگی باعث بی دقتی  و فشار روحی و جسمی بیشتر شده و زمینه بروز حادثه را افزایش می دهد. به گفته محققان دو عامل اساسی که سبب مرگ مرتبط با کار می شود، مدت زمان بسیار طولانی کار در روز و استرس ناشی از کار است.

  ضمناً طبق قانون کار ارجاع کار اضافی به بعضی از مشاغل و کارگران ممنوع است و کارفرما باید این مقررات را به دقت مورد توجه قرارداده و رعایت نماید. در غیر این صورت چنانچه کارفرما از مقررات فوق عدول کند و برای کارگران مذکور اضافه‌کار منظور کند، در صورت بروز هرگونه حادثه و اتفاقی برای کارگر، کارفرما طبق قانون مسئول بوده و باید خسارات وارده را پرداخت کند. در موارد زیر اضافه کاری مجاز نمی باشد:

-کارگری که کار شبانه انجام می‌دهد.

-کارگری که به کارهای خطرناک و سخت و زیان‌آور اشتغال دارد.

-کارگر نوجوان. کارگر نوجوان کسی است که بین 15 تا 18 سال سن داشته باشد و جهت کارآموزی و آموزش به کار اشتغال می‌یابد.

2-کارهای شیفتی یا نوبت کاری: ساعات کار در این نوع کارها ترکیبی از صبح ، عصر و شب است و به این دلیل ساعت بیولوژِک بدن دچار اختلال می شود و می تواند ضریب خطای انسانی را در حین انجام کار افزایش دهد. فارغ از تأثیرات روانی بلندمدت برای کارکنان شیفتی و نوبتی کار، زمان های واکنش یا عکس العمل آهسته تر و حافظه نامناسب بر اثر نوع کار ممکن است سبب شود که این کارمندان در خطرات جدی و آنی قرار گیرند. چنین شرایطی موجب می شود ماشین آلات کارخانه ها و سایر دستگاه ها و ابزارکار خطرات بسیاری را برای این کارگران و کارمندان ایجاد کنند. حوادثی نظیر چرنوبیل و جزایر تری مایل و اگزون والدز، مرتبط با خستگی ناشی از تغییر شیفت کاری بوده اند.

3-شب کاری: از علل دیگری که امکان وقوع حادثه را افزایش می دهد شبکاری است. شب کاری قبل از اختراع برق وجود نداشته ولی پس از اختراع وسایل روشنایی شبکاری نیز مرسوم و متداول شده است. با این  وجود شبکاری فقط در موارد ضروری مجاز شناخته شده است. در مقاوله نامه های بین المللی ارجاع کار در شب ممنوع است مگر در مواردخاص؛ مثل مشاغل درمانی. در ایران و قانون کار و مقررات مربوطه شبکاری ممنوع نشده است، ولی پرهیز از آن در مواد متعدد قانون کار تاکید شده است. بر اساس وضعیت فیزیولوژیک انسان شب برای استراحت و تمدید قواست و اشتغال در آن بدون شک امکان بروز حادثه را افزایش می هد. ساعات کار از 6 صبح تا 12 روزکاری است و از 12 شب تا 6 صبح بعد، شب کاری محسوب می شود. اگرچه شبکاری برای کارگر 35درصد اضافه دستمزد در بر خواهد داشت، ولی اولویت و اصل کار در روز است و شبکاری فقط در شرایط ضروری باید انجام شود. طبق آمار و گزارشها کار در شب امکان بروز حادثه ناشی ازکار را افزایش می دهد . به نظر می رسد در این ارتباط قوانین سختگیرانه تری لازم است.

4-کارهای سخت و زیان آور: کارهایی که شرایط انجام آن سخت و مشقت بار است در معرض خطرات حوادث بیشتری قرار داشته و به خاطر فشارهای جسمی و روانی ناشی از آن، امکان بروز حادثه شدیدا افزایش می یابد. به همین خاطر برای کارهای سخت و زیان آور ساعات کار 36 ساعت در هفته است و اضافه کاری در چنین مشاغلی مجاز نمی باشد. در قانون بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان آور مشاغل سخت و زیان آور به دو دسته الف و ب تقسیم شده اند. مشاغلی که دارای ماهیت زیان آور است و با اجرای تمهیدات لازم نیز قابل زدودن زیان آوری آن نیست. برخی از مشاغل سخت و زیان آور ذاتا زیان آور نیست و با انجام اقداماتی می توان زیان آور بودن آنرا زدود. در این قانون برای مشاغل اخیر 2 سال فرصت تعیین شده تا به استانداردسازی محیط کار مبادرت ورزند. متاسفانه این بند از قانون چندان مورد توجه قرار نگرفته و مشاغل بسیار معدودی در چارچوب این حکم قانونی از حالت سخت و زیان ور خارج شده ند. بنظر می رسد باید در اجرای این مقرره جدیت بیشتری توسط مراجع  مسئول مبذول گردد.