تامین ۲۴/ نهاد ایران با خشکی و گرما سرشته شده اما بادگیرها از دل کویر، در کرمان و یزد تا بافت برون‌گرای فضای شهری در کرانه‌های آبی، در بوشهر و یا شوادان‌ها در دزفول و شوشتر، هنر معماری ایرانی‌اند که خنکا را از دل گرما می‌زایند و در بطن خانه‌ها می‌نشانند. تهویه‌ای مطبوع که از گرمای هوا می‌کاهد و بر خنکای فضا می‌افزاید. حمید امیرسیدی از اهالی جنوب ایران است. زاده یکی از روستاهای بم، بزرگ‌شده جیرفت. همه کودکی و جوانی‌اش در گرمای کویر بوده و با بادگیرها و آب‌انبارها آشنایی دیرینه دارد. پیشه‌اش در جیرفت کشاورزی بوده و خوب می‌داند چگونه باید با دیو خشکی درآویزد و آن را به زیر بکشد. او به‌راستی پهلوان کشاورزی ایران است و در کارزار نبرد با خشکی پنجه انداخته. از بادگیرها و آب‌انبارهای دیارش الهام گرفته و دست به خلق و آفرینش در زمینه کشاورزی زده، تلفیقی از تهویه برآمده از معماری دیرینه ایرانی با پیشه‌اش یعنی کشاورزی.

در میدانگاه طبیعت و زندگی

کشاورزی با تمام روح و جانش پیوند دارد، کارگرزاده‌ای که می‌گوید جز کشاورزی کار دیگری نمی‌داند. 32 سال کشاورزی و داروندارش را خرج ایده‌هایش کرده. تولید بذر ایرانی و سیستم تهویه ایرانی برای گلخانه‌ها ایده‌های به بار نشسته امیرسیدی هستند؛ ایده‌هایی که او را به نام پدر بذر ایران شهره کرد. ساختن و پرداختن و طی طریق زندگی از لابه‌لای سختی‌ها روحیه بسیاری از اهالی کرمان و دیگر اهالی اقلیم خشک ایران است. محروم بودن از آب‌وهوای مطبوع، اهالی این دیار را به خلق معماری‌های بی‌نظیری چون بادگیرها واداشته که به نمادهای یگانه معماری ایران مشهورند.

امیرسیدی از اهالی همین دیار است و برایش نبودن‌ها معنی نمی‌دهد. او که همه ایام جوانی‌اش در جیرفت کشاورزی کرده حالا خوب می‌داند بذر را چگونه بپروراند و به بار بنشاند. در خاورمیانه، ترکیه بذر کل منطقه و حتی روسیه را تامین می‌کند و ایران هم از این امر مستثنا نیست. اما در ایران امیرسیدی دست به تولید زده و بذر هیبرید سبزی و صیفی تولید می‌کند. او برای پروراندن بذرهایش در گلخانه‌ها از تهویه ایرانی در بادگیرها و شوادان‌ها الهام گرفته، سیستمی که در آن ضمن تهویه فضای گلخانه، 80 درصد در مصرف آب و برق صرفه‌جویی می‌شود و مصرف سوخت‌های فسیلی را به صفر می‌رساند.

داستان گلخانه ایرانی «فراز»

بذرها در صنعت و امنیت غذایی کشور نقش مهم و بزرگی دارند. اما ایران از گذشته تاکنون واردکننده صد درصد بذرهای هیبرید سبزی و صیفی است. حمید امیرسیدی که کار و زندگی‌اش با کشاورزی و گلخانه عجین است نیاز بزرگ کشور به بذرها را ده سال پیش احساس می‌کند و می‌کوشد با تولید بذر درصدد جبران برآید: «در این ده سال به نتایج خوبی رسیدیم و مجموعه‌ای 13 هزار متری در هشتگرد ایجاد کردیم که نزدیک به 100 نفر محقق در آن کار می‌کردند و تولید بذرهای هیبریدی سبزی و صیفی در دستور کار آنان بود.» امیر سیدی از ده سال پیش تاکنون برای پروژه تولید بذر در ایران 50 میلیارد تومان هزینه کرده. او هرچه داشته را فروخته و صرف تولید بذر کرده و از هیچ‌گونه تسهیلات بانکی و دولتی بهره‌مند نشده.‌ «برای تولید بذر نیاز به یک گلخانه به‌اصطلاح مدرن داشتیم تا بتوانیم کارهای تحقیقاتی بذر را انجام دهیم. از آنجایی که نزدیک به 23 سال کار کشاورزی کرده بودم و نزدیک به 13 سال کار گلخانه‌‌داری و ضمن آن تقریبا همه مدل‌های گلخانه را که در شرکت‌های اروپایی و آمریکایی ساخته می‌شد دیده بودم، تصمیم گرفتم گلخانه‌ای بسازم که عیب‌هایی که در این مدت 23 سال در گلخانه‌ها دیده بودم نداشته باشد.» او برای جلوگیری از فرار انرژی که بیشترین مصرف سوخت را برای گلخانه به همراه داشت و همچنین برای خنک کردن فضای گلخانه از سیستم تهویه در معماری خانه‌های ایرانی بهره گرفت که البته برای او مأنوس و آشنا بود: «این روش نمی‌توانست جای دیگری به کار گرفته شود، چون مربوط به خنک کردن خانه‌های ایرانی بود و طی حداقل هزار یا دو هزار سال گذشته در ایران ابداع شده بود. نمونه‌های این نوع تهویه را می‌توانیم در خانه‌های بم، شوشتر، شوش و بوشهر ببینیم. در بم هنوز نمونه‌هایی از آن دیده می‌شود که البته برعکس بادگیرهای کرمان و یزد کار می‌کنند.» در این سیستم تهویه، هوای خنک از طریق نهر یا جوی آب از کف خانه رد می‌شود، هوای خانه که به خاطر خاصیت گلخانه‌ای گرم شده به سمت بالا حرکت می‌کند و درنتیجه هوای سرد و سنگین در پایین خانه جریان پیدا می‌کند. این سیستم به امیرسیدی ایده ایجاد گلخانه‌های «فراز» را داد. او با روش‌های مهندسی این سیستم تهویه را در گلخانه پیاده کرد و توانست کمتر از یک‌پنجم آب و برقی را مصرف کند که در سیستم فن و پد مرسوم در گلخانه‌ها،فضای گلخانه را خنک کند. او می‌گوید: «در این روش 360هزار لیتر گازوئیلی که برای گرمایش یک هکتار گلخانه نیاز است به صفر رسانده شده؛ یعنی برای همین 10 هزار هکتار گلخانه‌ای که داریم، در نزدیک به 2 میلیارد لیتر گازوئیل صرفه‌جویی کردیم. اگر این گلخانه‌ها به 60 هزار هکتار که در چشم‌انداز دیده و مصوب شده برسد در نزدیک به 12 میلیارد لیتر گازوئیل صرفه‌جویی خواهد شد.» طرح گلخانه ایرانی امیرسیدی امسال به دلیل تاثیرات اجتماعی و زیست‌محیطی‌اش برگزیده سیزدهمین جشنواره ملی فن‌آفرینی شیخ بهایی شده است.

بذرهایی که در خانه می‌روید

سال‌های سال است که می‌گویند تولید بذر در ایران نشدنی است. به باور امیرسیدی، شاید این منافع کوتاه‌مدت بازرگانی باشد که نمی‌گذارد در بر این پاشنه بچرخد. در عرصه کشاورزی اما برای امیرسیدی هیچ کاری نشد ندارد، با تمام موانع کار خودش را کرده و سختی‌هایش را به جان خریده. پهلوان کشاورزی ایران معتقد است: «تولید بذر از آن تکنولوژی‌هایی است که هیچ‌گونه وابستگی به هیچ کجای دنیا ندارد. یعنی یک اقتصاد مقاومتی تمام‌عیار. مثل نقاشی می‌ماند، نیازش فقط یک بوم و قلم‌مو و رنگ است. این هنر شخص یا مجموعه و شرکت است که چه نوع تابلویی بکشد وگرنه به چیز دیگری نیاز ندارد.»

ابتدای راه امیرسیدی اما اینجا نبوده. خانواده او کشاورز بودند و 33 سال پیش کشاورزی را شروع کرده. او می‌گوید: «سال 73 بزرگ‌ترین گلخانه ایران را در جیرفت طراحی کردم و ساختم. هزار و 600 هکتار گلخانه در دشت جیرفت!»

گلخانه‌ای که سال 82 به‌عنوان اولین گلخانه نمونه کشوری انتخاب شد و بعدها وسعتش به 4 هکتار رسید. سال 79 پس از سال‌ها جدل با وزارت کشاورزی چهار رقم توت‌فرنگی را در منطقه هشتگرد تکثیر و تولید کرد. امیرسیدی نهال‌ها را در اختیار وزارتخانه و متقاضیان قرار داد و در حال حاضر توت‌فرنگی‌هایی که در عرصه کشاورزی و بازار ایران وجود دارند از نسل مزرعه او است. امیرسیدی «هامون»، شرکت کشاورزی‌اش، را 14 سال پیش راه‌اندازی کرد و در حال حاضر برای 108 نفر کار مستقیم ایجاد کرده. او می‌گوید: «پروژه تولید بذر در دو سال آینده باید بین 6 تا 8 هزار نفر مهندس کشاورزی را به صورت مستقیم استخدام کند. پدر بذر هیبرید ایران حالا امید دارد بذرهای هیبرید وارداتی به‌سرعت جایشان را به بذرهای استاندارد داخلی بدهند.»

منبع: هفته نامه آتیه نو

بذری که صدها جوانه داد

بذری که صدها جوانه داد