تامین ۲۴/ با ادامه معاملات اما هر دو بازار روندی معکوس در پیش گرفتند، جهت شاخص سهام کاهشی شد و نرخ دلار مسیری افزایشی را طی کرد. رشد قیمت نفت در پایان هفته گذشته باعث شد نماگر بورس تهران معاملات را با رشد بیش از 160 واحدی تحت تاثیر نمادهای وابسته به گروه‌های پالایشی و پتروشیمی آغاز کند. در ادامه اما، نگرانی‌های غیراقتصادی درخصوص آینده برجام منجر به تغییر روند بازار سهام شد تا در نهایت رشد شاخص کل بورس به 40 واحد محدود شود. در سمت دیگر، نرخ دلار با توجه به تعدیل انتظارات به‌واسطه رشد قیمت نفت و اظهارات هفته گذشته رئیس‌کل بانک مرکزی کاهش حدود 35 تومانی را تجربه کرد. با این حال، در میانه معاملات چرخش انتظارات به‌واسطه برخی نگرانی‌های غیراقتصادی زمینه‌ساز فعالیت سفته‌بازان شد. امری که موجب تقویت تقاضای سوداگری در بازار حواله‌ای ارز و افزایش 85 تومانی دلار و رسیدن نرخ آن به سطح 3865 تومانی شد.
روز شنبه، قیمت دلار زیر کانال 3 هزار و 800 تومان معامله شد، ولی با باز شدن بازار دبی مسیر قیمت بازار داخلی نیز تغییر کرد. در اولین روز هفته، قیمت دلار تا محدوده 3 هزار و 780 تومان پایین رفت، اما در نهایت با قیمت 3 هزار و 860 تومان به کار خود پایان داد. به گفته فعالان بازار، پس از باز شدن بازار دبی و افزایش نرخ حواله درهم، قیمت‌ها در بازار داخلی نیز به سرعت در مسیر افزایشی قرار گرفتند. در این شرایط، تعداد زیادی از فعالان، افزایش نوسان دلار را ناشی از تغییرات نرخ حواله درهم دانستند. به گفته برخی بازیگران، آنچه موجب شده است با اختلال در عرضه حواله درهم مواجه شویم، متغیرهای غیراقتصادی و جو روانی ناشی از آن بوده است. «دنیای اقتصاد» در این گزارش به جزئیات علل افزایش نرخ حواله درهم و چگونگی تبدیل آن به مرکز اختلال بازار ارز داخلی پرداخته است. همسو با رشد قیمت دلار، روز شنبه سکه تمام بهار آزادی نیز با 13 هزار تومان رشد به قیمت یک میلیون و 128 هزار تومان رسید.
مقاومت دلار
در ابتدای روز شنبه، در وزن‌کشی انتظارات اخبار مثبت بر اخبار منفی غلبه کرد تا بازار با کاهش قیمت فعالیت خود را آغاز کند. در اولین روز هفته، دلار معاملات خود را با قیمت 3 هزار و 794 تومان آغاز کرد که 21 تومان کمتر از قیمت بسته شده روز پنج‌شنبه بود. این کاهش بدون مداخله و عرضه ارز صورت گرفت و بیشتر ناشی از اخباری مانند افزایش درآمدهای نفتی پس از توافق اوپک بود. پس از شروع کاهشی، در همان ساعات ابتدایی روز با آغاز عرضه بازارساز، قیمت دلار افت بیشتری را تجربه کرد و تا 3 هزار و 781 تومان پایین رفت. در این وضعیت، نرخ فروش صرافی‌های بانکی نیز تا 3 هزار و 775 تومان افت کرده بود. همزمان با شکل‌گیری چنین روند کاهشی بود که برخی از معامله‌گران از بازار کنار کشیدند تا در انتظار قیمت‌های پایین‌تر باقی بمانند. با این حال، از حدود ساعت 12 بعدازظهر بود که برخلاف انتظار این گروه جهت بازار تغییر کرد و قیمت دلار به سرعت به کانال 3 هزار و 800 تومان بازگشت. در این شرایط، سرعت افزایش نرخ به اندازه‌ای بود که پیش از ساعت یک بعدازظهر، قیمت دلار تا نزدیکی سطح 3 هزار و 850 تومان بالا رفت. به گفته فعالان، تغییر مسیر بازار ارز داخلی پس از شروع به کار بازار دبی کلید خورد. در این وضعیت بالا رفتن نرخ حواله درهم سیگنال افزایشی به معامله‌گران بازار داخلی داد و زمینه‌ساز صعود قیمت‌ها در میدان روبه‌روی پاساژ افشار شد. این موضوع نشانگر آن بود که یکی از مهم‌ترین عواملی که روند قیمت در بازار داخلی را پرنوسان می‌کند، نرخ حواله درهم است. در واقع، عامل زمینه‌ساز اخلال قیمت‌ها در پاساژ افشار را باید از کانال دبی جست‌وجو کرد.جهت اثبات این مدعا بار دیگر می‌توان به روند قیمت روز شنبه اشاره کرد. در حالی که تا ساعت 2 بعدازظهر، قیمت دلار تا 3 هزار و 865 تومان بالا رفته بود، با پایان معاملات نرخ حواله درهم، روند افزایشی دلار به میزان زیادی متوقف شد و در نهایت با قیمت 3 هزار و 860 تومان به کار خود پایان داد. این قیمت که 45 تومان بالاتر از روز پنج‌شنبه بود، بخشی از کاهش قیمت 100 تومانی روز پنج‌شنبه را جبران کرد.
چرایی رشد درهم؟
اکثر فعالان بازار ارز، رشد قیمت دلار را ناشی از افزایش نرخ حواله درهم دانسته‌اند و اظهار می‌کردند که تقویت پول کشور همسایه در برابر ریال یکی از مهم‌ترین عوامل زمینه‌ساز افزایش بازار داخلی بوده است. در این شرایط، دلایل متفاوتی برای رشد نرخ حواله درهم مطرح شده است. بخشی زیادی از فعالان، رشد درهم را به افزایش تقاضای تجاری نسبت داده‌اند. به گفته این دسته، هرچقدر به انتهای آذرماه نزدیک می‌شویم، تقاضا برای ثبت سفارش و واردات کالا رشد پیدا می‌کند. بخشی از دلیل افزایش تقاضای تجاری آن است که وارد‌کنندگان به‌دنبال آن هستند که پیش از عید کالای مورد نیاز خود را وارد کشور کنند. در کنار این، برخی شرکت‌های تجاری در انتهای سال میلادی برای تسویه حساب‌های خود نیاز به تهیه ارز دارند. افزون بر این دو عامل، روند افزایش قیمت‌ها به‌گونه‌ای بوده است که چشم‌انداز برخی معامله‌گران افزایشی شده است، در نتیجه خرید درهم خود را بالا برده‌اند. تقاضای این دسته بیشتر شکل سفته‌بازی دارد. با وجود تمام عوامل مربوط به سمت تقاضا، برخی فعالان معتقدند که دلیل اصلی رشد درهم، تحدید عرضه حواله از بازار دبی است. در واقع، محدود شدن و کاهش عرضه درهم در کنار رشد تقاضا زمینه‌ساز افزایش حواله درهم شده است. در این شرایط، اقدام روز پنج‌شنبه بازارساز که فروش حواله درهم در محدوده هزار و 30 و هزار و 40 تومان به صورت چک بود هم نتوانست مانع از رشد روز شنبه شود.
هشدار کارشناسان
به گفته کارشناسان، بازارساز هم‌اکنون تا حدی توانسته است که قیمت دلار در بازار داخلی را مدیریت کند، ولی رشد نرخ حواله درهم در بازار کشور همسایه در مقابل تلاش سیاست‌گذار عمل می‌کند. دراین شرایط، به‌نظر می‌رسد، سیاست‌گذار بهتر است که از کانال درهم اقدامات لازم را برای افزایش عرضه انجام دهد. با این حال، تاکتیک بازارساز در روز پنج‌شنبه برای مدیریت قیمت‌ها در بازار داخلی تا حدی در روز شنبه نیز اثرگذار بود. روز پنج‌شنبه هنگامی که معامله‌گران سعی می‌کردند بدون معامله، قیمت را جا به جا کنند، بازیگران بازارساز با بالاترین نرخ اعلامی آمادگی برای فروش ارز را عنوان می‌کردند. در این شرایط، قیمت به سختی می‌توانست بدون معامله رشد کند. با این حال، شکل عرضه بازارساز تا حدی جای تامل دارد. برخی کارشناسان تاکید می‌کنند اصرار بر کاهش قیمت در شرایط کنونی می‌تواند هزینه‌های زیادی در بر داشته باشد. آنها باور دارند که در شرایط فعلی از یک سو، کاهش قیمت نیاز به هزینه زیادی دارد و از سوی دیگر حفظ آن بسیار مشکل خواهد بود. به‌عنوان مثال، در روزهای پنج‌شنبه و شنبه قیمت دلار از کانال 3 هزار و 800 تومان پایین رفت، ولی به سرعت به کانال 3هزار و 800 تومان بازگشت. این موضوع موجب شده برخی معامله‌گران تصور کنند که کف 3 هزار و 800 تومان نقطه حمایتی قوی خواهد بود و با اعتماد بیشتری اقدام به خرید و فروش ارز کنند. به گفته برخی کارشناسان، در این شرایط، مدیریت نوسانات در کانال فعلی منطقی‌تر خواهد بود؛ چراکه به احتمال زیاد پس از آذرماه تقاضا به خودی خود در بازار کاهش پیدا خواهد کرد. از سوی دیگر، هنگامی که قیمت حواله درهم در سطح بالایی قرار دارد، مدیریت قیمت‌ها در بازار داخلی با نرخ‌های پایین‌تر بسیار دشوار خواهد بود.
افزایش عرضه؟
روز جمعه، حسین یعقوبی، مدیرکل امور بین‌الملل بانک مرکزی ایران از آزادسازی پول‌های بلوکه شده خبر داد و گفت: «خوشبختانه همه پول‌های بلوکه شده منتقل شده و در حال حاضر پولی با عنوان بلوکه شده نداریم اما برای انتقال این پول‌ها در دو کشور آسیایی با مشکل مواجه شده‌ایم که در حال توافق با آنها هستیم و مشکل ما با آنها بر سر تبدیل این پول‌ها است که به‌دنبال دریافت مجوزهای لازم از دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا(OFAC) هستیم». براساس اطلاعات به‌دست آمده، توافق با دو کشور اشاره شده نیز صورت گرفته است و منابع بلوکه شده در این کشورها که به احتمال زیاد عمان و بحرین هستند، در مسیر آزادسازی قرار دارند. با توجه به آزادسازی این منابع و افزایش درآمدهای نفتی پس از توافق اوپک، به‌نظر می‌رسد افزایش قیمت دلار در آینده از سوی عوامل بنیادی حمایت نشود.
سد برجامی صعود بورس؟
بورس تهران روز گذشته تحت تاثیر تقابل تحولات مثبت و منفی سیاسی- اقتصادی بین‌المللی با رشد ناچیز 40واحدی به کار خود پایان داد. اثر توافق اعضای اوپک و افزایش قیمت جهانی نفت از یکسو و نگرانی‌ها از نقض برجام از سوی آمریکا سیگنال‌های مثبت و منفی بودند که بورس تهران را تحت تاثیر قرار دادند. شرایطی که بار دیگر فاز تردید میان سهامداران را افزایش و آینده این بازار را در فضای ابهام آلودی قرار داد. با این وجود و با توجه به نگرانی‌های برجامی دو سناریو درخصوص آینده بورس مطرح است. سناریوی اول اثر نگرانی‌های برجام را مقطعی دانسته و مولفه‌های دیگر اقتصادی موثر بر بورس را قوی تر می‌داند. سناریوی دوم با توجه به صعود قابل توجه شاخص بعد از اجرای توافق هسته ای، اثر این نگرانی‌ها را در بازار بلند مدت دانسته و از تخلیه بخشی از این رشد خبر می‌دهد.
ترکیب اخیر عوامل رشد بازار
در هفته گذشته مولفه‌های مختلفی بر رشد هفتگی شاخص اثر داشت که مهم‌ترین آنها بحث افزایش نرخ ارز آزاد و قیمت جهانی کالاهای اساسی بود. چهارراه استانبول که از روزهای گذشته توجهات بسیاری را به خود جلب کرده است طی یک هفته توانست از دو کانال قیمتی عبور کند تاجایی‌که سطح 3800 تومان نیز در روزهای پایانی هفته شکسته شد. به این ترتیب این ارز مهم جهانی در بازار آزاد تهران توانست رکوردهای جدید را به ثبت برساند که در دولت یازدهم بی‌سابقه بود. در این میان با توجه به صادرات و واردات محور بودن بسیاری از شرکت‌های بورسی این موضوع توانست شرایط این شرکت‌ها را تحت تاثیر قرار دهد. موضوعی که در صنایع صادرات محور مانند پتروشیمی و فلزات اساسی اثرات مثبتی به جای می‌گذارد و در مقابل در صنایع واردات محور مانند دارویی‌ها منجر به افزایش هزینه‌های شرکت‌ها می‌شود.
مولفه بعدی، نوسان در قیمت‌های جهانی کالاهای اساسی بود. موضوعی که در روزهای پایانی هفته به اصلاح قیمتی در بسیاری از کالا‌ها از جمله سرب، روی و آلومینیوم منجر شد. روند صعودی قیمت‌های جهانی محصولات فلزی و معدنی از ماه‌ها پیش آغاز شد و با انتخاب ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا شدت بیشتری به خود گرفت. بورس تهران نیز به پیروی از روند بازارهای جهانی توانست صعود دلچسبی را در صنایع وابسته رقم بزند. بر همین اساس، رشد قیمت‌ها در عمده محصولات کالایی به ویژه سرب و روی موجب شد تا نمادهای وابسته این محصولات مورد توجه فعالان بازار قرار گیرند.
تقابل دو نگاه و اثرات بورسی آن
در روزهای اخیر رخدادهایی در سطح اقتصادی - سیاسی به وقوع پیوست که منجر به واکنش روز گذشته بورس با تقابل خوش‌بینی‌ها و بدبینی‌ها شد. همان‌طور که در گزارش روز شنبه «دنیای اقتصاد» گفته شد توافق اعضای اوپک در فریز سطح تولیدات در سطح 5/ 32 میلیون بشکه نفت در روز مهم‌ترین توافق اوپک برای ایران بود که منجر به افزایش سطح تولیدات کشورمان شد. این توافق در بازارهای جهانی نفت را در مسیر صعودی قرار داد. به این ترتیب قیمت هر بشکه نفت خام آمریکا که در میانه ماه گذشته میلادی (نوامبر) تا کانال 43 دلاری نیز افت کرده بود. در نخستین روز دسامبر 2016 به بیش از 51 دلار رسید. این موضوع باعث شد که صنایع مثبت بورسی روز گذشته محدود به صنایع وابسته به نفت و مشتقات آن باشند. به این ترتیب گروه فرآورده‌های نفتی با رشد 8/ 3 درصدی بیشترین رشد را در میان صنایع بورسی به ثبت رساند و بعد از آن گروه‌های شیمیایی و چند رشته‌ای صنعتی (به دلیل زیرمجموعه بودن شرکت‌های این صنعت در گروه‌های نفتی) رشد داشته باشند. خوش‌بینی سهامداران به این گروه‌ها باعث شد نمادهایی نظیر«جم»، «شبندر» و «شپنا» نمادهایی باشند که از ریزش شاخص جلوگیری کرده باشند. با این وجود باید توجه کرد که با افزایش قیمت نفت قیمت مواد خام پتروشیمی و پالایشگاه‌ها نیز افزایش می‌یابد و این موضوع هزینه و فروش این شرکت‌ها را تا حد قابل توجهی افزایش می‌دهد. از سوی دیگر روند فعالیت این مراکز تنها وابسته به قیمت‌های جهانی نیست و یکی از منابع قیمت‌گذاری آنها شرکت پالایش و پخش است. مواردی که نشان می‌دهد رشد قیمت نفت به تنهایی نمی‌تواند صورت‌های مالی نمادهای این صنایع را تحت تاثیر قرار دهد. اما موضوع دوم که تا حدودی سایه نگرانی را برای فضای اقتصادی کشور افکنده است نگرانی‌ها درخصوص خبرهای حول برجام است. در روزهای گذشته تمدید بخشی از تحریم‌های 10ساله ایران از سوی سنای آمریکا، واکنش‌های بسیاری را از سوی مقامات سیاسی ایران به همراه داشت. به گفته کارشناسان، اگر این طرح به امضای رئیس‌جمهوری وقت آمریکا برسد بد عهدی این کشور را در زمینه توافقات هسته‌ای نشان داده و نقض صریح برجام است.
همچنین روز گذشته جان کربی، سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد: وزیرامور خارجه آمریکا، از اختیارات خود در خصوص استثنا قائل شدن برای تحریم های مرتبط هسته‌ای ایران استفاده می‌کند. در این خصوص نمایندگان مجلس بلافاصله پس از اعلام خبر تصویب تمدید قانون تحریم‌ها علیه ایران، دست به کار شدند و از طرح‌های متقابلی در این زمینه خبر دادند. با این همه به‌نظر می‌رسد پای یک طرح سه فوریتی دراین باره نیز در میان باشد. در این زمینه رسانه‌های مختلف با انتشار خبری از تدوین طرح سه فوریتی نمایندگان مجلس برای از سرگیری تمامی فعالیت‌های هسته‌ای خبر دادند و نوشتند: این طرح در قالب یک ماده واحده و 5 تبصره تدوین شده و هدف از تدوین آن مقابله با مصوبه سنای آمریکا است. این عامل روز گذشته باعث شد اکثر صنایع بورسی با روندی منفی به کار خود پایان دهند و به تبع آن شاخص هم وزن با افت حدود یک درصدی به کار خود پایان دهد. بررسی گروه‌های بورسی حاکی از آن است که بیشترین افت‌ها در گروه‌هایی بوده که با حصول برجام (در سه ماه پایانی سال گذشته) رشد قابل توجهی داشته‌اند. با وجود این به واسطه اینکه صنعت خودرو بیشترین رشد را پس از اجرای برجام داشت، بیشترین تقاضای فروش طی روز گذشته را نیز به خود اختصاص داد. نماد «خودرو» که ابتدای هفته گذشته از کف 300تومان نیز عبور کرده بود، روز گذشته با افت قابل توجهی به 275تومان رسید. این نماد که در ساعات ابتدایی تقاضای زیادی فروش را به خود دیده بود، در میانه‌های بازار با صف خرید سنگین مواجه شد. شاخص این صنعت نیز روند نزولی داشت و با عقبگرد به سطوح شهریور ماه بازگشت. با این وجود به نظر می‌رسد عاملی که از افت بیشتر شاخص این گروه جلوگیری کرده است، توقف برخی نمادهای این صنعت و مهم‌ترین آن سایپا بوده است.
سمت و سوی بورس با برجام
با این حال با توجه به نگرانی‌های به وجود آمده از برجام، شرایط فعلی و آینده بورس را می‌توان در دوسناریو توضیح داد. در سناریوی اول، عده‌ای از کارشناسان بر این باورند که رشد حدود 30 درصدی شاخص کل از دی ماه سال گذشته تنها به دلیل توافق هسته‌ای و اجرایی شدن برجام صورت گرفته و دلیل دیگری نداشته است. این کارشناسان معتقدند با توجه به اینکه شاخص طی این بازه زمانی از کانال 60 هزار واحد به 80 هزار واحد رسیده است؛ هرگونه نقض برجام می‌تواند بار دیگر روند این بازار را تحت تاثیر قرار دهد و منجر به افت شاخص شود. اما سناریوی دوم اثر نگرانی‌ها درخصوص برجام را مقطعی دانسته و اثر قابل توجهی را بر بورس محتمل نمی‌دانند. این سناریو این‌طور بیان می‌شود که مولفه‌های اثرگذار دیگری در بازار وجود دارد که از اثر بلند‌مدت نگرانی‌های برجام می‌کاهد.
مولفه‌های سنگین‌تر از برجام برای بورس
در این خصوص «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگویی با ولید هلالات، کارشناس بازار سهام سناریوهای مزبور را مورد بررسی قرار می‌دهد. وی در این زمینه می‌گوید: بورس تهران بعد از چند روز تعطیلی با یک افت شایع در کلیه نمادها به استقبال خبرهای برجامی رفته است. فضای روانی کنونی، شرایط را برای افت قیمت‌ها فراهم کرده و به نظر می‌رسد واکنش بازار در روز گذشته تا حدی منطقی بوده است. وی در ادامه می‌گوید: نمی‌توان توقع داشت که در کنار افزایش ریسک‌های سیستماتیک، بازار همچنان قیمت‌های قبل را تجربه کند. با وجود این، این رویداد نمی‌تواند اثرات زیادی داشته باشد و به نظر می‌رسد موضع تدافعی و واکنش تند مقامات کشورمان به این موضوع، سیگنالی برای ترامپ باشد تا بداند ایران در مقابل زیاده‌خواهی کوتاه نمی‌آید.
هلالات عوامل اصلی اثرگذار بر بازار را اینچنین بیان می‌کند: ابتدا قیمت نفت و کالاهای اساسی در سطح جهانی است که بخش بسیار مهمی از ارزش بورس را ایجاد کرده‌اند. گروه پالایشی، پتروشیمی، فلزات اساسی و معدنی‌ها ارزش بازار بسیار بزرگی دارند و تحت تاثیر تغییرات نرخ ارز و بازار جهانی در مدار صعودی هستند و هرچند اصلاح قیمتی داشته باشند اما روند کلی آنها رو به بالا خواهد ماند. دوم آنکه تلاطمات بازار ارز بسیار تاثیر‌گذار است. بودجه دولت امروز به مجلس می‌رود. میزان بودجه عمرانی، شرایطی که برای فروش نفت و قیمت ارز در نظر گرفته شده است می‌تواند تاثیر با اهمیتی بر آینده بازار سهام و گروه‌ها داشته باشد.
نتیجه نهایی اینکه تحولات بازارهای جهانی، نفت، صعود قیمت دلار و افزایش بودجه عمرانی وزن بیشتری نسبت به تمدید تحریم‌ها دارند. هرچند روند منفی ممکن است در زمان بسیار کوتاهی بر فضای بازار حاکم باشد اما در نقطه مقابل شرایط بازار جهانی و ارز به گونه‌ای است که اجازه ریزش قیمت سهام را نخواهد داد. وی در پایان گفت: قطعا در ریزش‌های دسته جمعی، گزینه‌های بسیار جذاب و ارزنده‌ای یافت می‌شوند که در حالت عادی امکان خرید در آن قیمت‌ها فراهم نبوده و سرمایه‌گذاران باید این فرصت‌ها را شناسایی کنند. در صورتی که اتفاق سیاسی جدیدی نداشته باشیم، باید بگوییم ریسک‌ها همچون گذشته خواهد بود و هیچ توجیهی برای تداوم افت بازار نخواهیم داشت.
در بازار چه گذشت؟
بورس تهران روز گذشته با رشد 40 واحدی در سطح 80هزار و 58 واحد قرار گرفت. با وجود این افت نمادهای کوچک در بورس دلیلی شد که شاخص کل هم‌وزن با افت حدود یک درصدی مواجه شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد بسیاری از نمادهای متوقف کنونی تحت تاثیر اجرایی شدن برجام هستند(بانک‌ها و خودرویی‌ها)، برهمین اساس توقف آنها دلیلی شد تا شاخص با افت قابل توجه به کار خود پایان ندهد. با وجود این نمادهای اثرگذار مثبت بر روند شاخص در روز گذشته به ترتیب «جم»،«وغدیر»،«شبندر» و «شپنا» بود. در مقابل نمادهای «فملی» و «خودرو» بیشترین اثر منفی را بر شاخص کل بر جای گذاشتند. در این زمینه با توجه به خوش‌بینی‌ها به گروه‌های نفتی، پالایش نفت اصفهان بیشترین حجم معامله را به خود اختصاص داد و پتروشیمی جم بیشترین افزایش ارزش بازار را به ثبت رساند. بررسی حجم و ارزش معاملات نشان می‌دهد این دو مولفه با افت به ترتیب حدود 1 و 5/ 3درصدی نسبت به روز سه‌شنبه مواجه بوده‌اند، به‌طوری‌که حجم و ارزش به ترتیب به 687میلیون سهم و 173میلیارد تومان رسیدند.
منبع: روزنامه دنیای اقتصاد
